Xitoy tili tarixi

“b” tovushi bilan boshlanadigan talaffuzi har xil ma’nosi bir xil yoki bir-

biriga yaqin bo’lgan iyerogliflarning tahlili 

“

把” iyeroglifi. 

---

 

“

把 ” iyeroglifi ikki xil talaffuzga ega hisoblanadi. 

180

Ulardan birinchisi  to’rtinchi 

ohangda “bà” kabi o’qilib, ko’pincha “dasta, sop. tutqich” ma’nosida qo’llaniladi. Bunday 

o’qilganda “

把” iyeroglifini quyidagi so’zlarning tarkibida uchratishimiz mumkin: “门把儿” 

(mén bàr ) so’zining ikkinchi bo’g’ini bo’lib kelib, “eshik dastasi, eshik tutqichi” degan ma’noni 

anglatadi; “

刀把子” (dāobàzi) degan uch bo’g’inli so’zning ham ikkinchi bo’g’ini bo’lib kelib, 

“pichoq sopi” degan ma’noni bildiradi; “

壶把儿” (húbàr) so’zining ham ikkinchi bo’g’ini bo’lib 

keladi va “choynak dastasi” ma’nosini anglatadi. Yuqoridagi misollardan ko’rinib turibdiki, “

把” 

iyeroglifi to’rtinchi ohangda talaffuz qilinganda faqat ot so’z turkumiga mansub bo’lar ekan. 

Endi esa mazkur iyeroglifning ikkinchi talaffuzini ko’rib chiqsak. “

把” iyeroglifining ikkinchi 

talaffuzi uchinchi ohangda “bǎ” kabi o’qiladi va “ushlamoq, tutmoq”, “ko’rsatmoq (qo’l bilan)” 

kabi ma’nolarni anglatadi, ya’ni bunday o’qilganda ko’pincha fe’l bo’lib kelishini kuzatishimiz 

mumkin. Quyidagi so’zlar va so’z birikmalari tarkibida kelganida “

把” iyeroglifi aynan uchinchi 

ohangda o’qiladi: “mash’ala” ma’nosini anglatadigan ikki bo’g’inli “

火把” (huǒbǎ) so’zining 

ikkinchi bo’g’ini bo’lib kelganda; “arava shotisi, (velosipedning) ruli” kabi ma’nolarda 

ishlatiladigan “

车把” (chēbǎ) so’zining ikkinchi bo’g’ini bo’lib kelganda; “himoya qilmoq, 

asramoq” ma’nolarida qo’llaniluvchi ikki bo’g’inli “

把守” (bǎshǒu) so’zining bi9rinchi bo’g’ini 

bo’lib kelganda. Shuningdek, aynan shunday o’qilganda “ba” iyeroglifi hisob so’zi vazifasini 

ham bajarishi mumkin. Masalan: “

一把刀” (yībǎdāo) – bitta pichoq; “一把椅子” (yībǎyǐzi) – 

bitta stul; “

一把伞” (yībǎsǎn) – bitta soyabon va hokazo. “把” iyeroglifini quyidagi gaplardagi 

ishlatilishiga e’tibor bering: 

我们连忙挖了一个坑，把

(bǎ)

木牌竖好。（

“

不要从这儿走

”

）

 

Biz tezik bilan bitta chuqur qazib taxta doskalarni qo’yib qo’ydik. (“Bu yerdan yurish kerak 

emas”) 

( Wǒmen liánmáng wāle yīgè kēng, bǎ mù pái shù hǎo. (“Bùyào cóng jè'er zǒu”)) 

他臂戴红袖章，腰挎大刀，刀把

(bà)

上飘着红绸。（

“

望着远方

”

）

 

 (Tā bì dài hóng xiùjāng, yāo kuà dàdāo, dāobà shàng piāoje hóng chóu. (“Wàngje yuǎnfāng”)) 

Uning yelkasida qizil yenglar hilpirab turar, belida katta pichoq osilgan, pichog’ining sopida 

qizil shoyi mato parchasi osilib turardi. (“Uzoqqa intilib”) 

Yuqoridagi ikki gapdan birinchisida “

把”  iyeroglifi yordamchi so’z vazifasini bajarib kelmoqda, 

bu so’z o’zbek tilidagi “-ni” tushum kelishigi qo’shimchasiga to’g’ri keladi. Shu sababdan “

把” 

dan keyin kelgan so’z odatda tushum kelishigida bo’ladi va gapda vositali to’ldiruvchi vazifasini 

bajaradi. Bunday vazifani bajarganda “

把” iyeroglifi uchinchi ohangda “bǎ” tarzida o’qiladi. 

Ikkinchi gapdagi “

把” ning ishlatilgan holati “刀把” (daoba) so’zining tarkibida bo’lib, bu so’z 

“pichoqning sopi” degan ma’noni anglatadi va gapda aniqlovchi vazifasida kelmoqda. Bu 

so’zning rakibida kelganda “

把” iyeroglifi “bà” deb o’qiladi.