Xitoy tili tarixi

“

背” iyeroglifi.  

 

“

背 ” iyeroglifi ikki xil talaffuzga ega iyeroglif hisoblanadi.

182

 Birinchi  talaffuzida  

birinchi ohangda “bēi” deb o’qiladi va “tashimoq”, “javobgarlikni o’z bo’yniga olmoq” kabi 

ma’nolarni anglatadi. Bunday o’qilganda “

背” iyeroglifi quyidagi so’zlarning tarkibida kelishini 

kuzatamiz: “qarzga botmoq, qarzdor bo’lmoq” ma’nolarini anglatuvchi ikki bo’g’inli “

背债” 

(bēizhài) so’zining birinchi bo’g’ini bo’lib kelganda; “yelka kamari” ma’nosida ishlatiladigan 

ikki bo’g’inli “

背带” (bēidài) so’zining birinchi bo’g’ini bo’lib kelganda; “ryukzak (yelkaga 

osiladigan sumka)” ma’nosida ishlatiladigan ikki bo’g’inli “

背囊”          (bēináng) so’zining 

birinchi bo’g’ini bo’lib kelganda birinchi talaffuzda o’qiladi. Ushbu iyeroglifning ikkinchi 

o’qilishi to’rtinchi ohangdagi “bèi” kabi talaffuz qilinib, asosan “orqa”, “orqa tomon, tashqi 

tomon” kabi ma’nolarni ifodlaydi. Quyidagi so’zlar tarkibida iyeroglifning shunday o’qilishini 

ko’rishimiz mumkin: “voz kechmoq, bahridan otmoq” ma’nolarini bildiruvchi ikki bo’g’inli “

背

离”            (bèilí)  so’zining  birinchi bo’g’ini bo’lib kelganda; “omadi chopmaslik, omadsizlik” 

ma’nolarini anglatuvchi ikki bo’g’inli “

背 运 ” (bèiyùn) so’zining birinchi bo’g’ini bo’lib 

                                                 

182

 

“小学多音多义字手册”(Boshlang’ich maktablar uchun ko’p talaffuzli, ko’p ma’noli so’zlar qo’llanmasi), 沈棪, 

Pekin, 1990 yil, 17-bet 

---

kelganda; shuningdek “qadrdon joylarini tark etmoq” ma’nosida qo’llaniladigan “

离乡背井” 

(líxīangbèijǐng) iborasining uchinchi bo’g’ini bo’lib kelganda va hokazo holatlarda. “

背 ” 

iyeroglifining gaplardagi ishlatilishini quyida ko’rib chiqamiz:  

雷锋对小同学说：

“

来，我背

(bēi)

你们过桥。

”

（

“

过桥

”

）

 

(Léifēng duì xiǎo tóngxué shuō: “Lái, wǒ bēi nǐmenguò qiáo.”(“Guò qiáo”) ) 

Leifeng kichkina o’quvchilarga qarab dedi: “Kelinglar, men sizlarni orqalab  

ko’prikdan o’tkazib qo’yaman.” (“Ko’prikdan o’tish”) 

我听说，去年你在背

(bèi)

地里说我的坏话！（

“

狼和小羊

”

）

 

(Wǒ tīng shuō, qùnián nǐ zài bèidì lǐ shuō wǒ de huàihuà! (“Láng hé xiǎo yáng”)) 

Eshitishimcha, o’tgan yili orqamdan mening g’iybatimni qilib yurganmishsan! (“Bo’ri bilan 

qo’zichoq”) 

Yuqorida keltirilgan gaplardagi “

背” iyeroglifining ishlatilishini tahlil qiladigan bo’lsak, mazkur 

gaplarning birinchisida bu iyeroglif birinchi ohangda “bēi” deb o’qiladi va bu gapda mustaqil 

fe’l bo’lib kelmoqda, ma’nosi “orqalamoq” bo’lib, gapda kesim vazifasini bajarmoqda. Ikkinchi 

gapda esa “

背地里” (beidili) so’zining tarkibida kelmoqda. Bu so’z “yashirincha, zimdan” kabi 

ma’nolarni bildiradi. Bu so’z gapda hol vazifasini bajarmoqda. Bu so’zning tarkibida kelganda “

背” iyeroglif to’rtinchi ohangda “bèi” tarzida talaffuz qilinadi.