Xitoy tili tarixi

“d” tovushi bilan boshlanadigan talaffuzi har xil ma’nosi bir xil yoki bir-biriga yaqin 

bo’lgan iyerogliflarning tahlili 

“

弹” iyeroglifi. 

 

“

弹” iyeroglifi ikki xil talaffuzga ega,

183

 ulardan  birinchisi  to’rtinchi ohangdagi “dàn” 

bo’lib, uning tub ma’nosi “sharcha”, “snatyad, bomba”dir. Quyidagi so’zlar tarkibida kelganda “

弹” iyeroglifi “dan” deb talaffuz qilinadi: “sharcha, o’q” ma’nolarini ifodalovchi ikki bo’g’inli “

弹 丸 ” (dànwán) so’zining birinchi bo’g’ini bo’lib kelganda; “bomba yoki snaryadning 

qoldiqlari” ma’nosini bildiruvchi ikki bo’g’inli “

弹片” (dànpiàn) so’zining birinchi bo’g’ini 

bo’lib kelganda; “o’q-dorilar” ma’nosini ifodadalab keladigan ikki bo’g’inli “

弹药” (dànyào) 

so’zining birinchi bo’g’ini bo’lib kelganda; “granat” ma’nosini ifodalovchi uch bo’g’inli “

手榴

弹 ” (shǒuliúdàn) so’zining uchinchi bo’g’ini bo’lib kelganda va hokazo holatlarda. “ 弹 ” 

iyeroglifi yana ikkinchi ohangda “tán” deb ham o’qiladi va bunday talaffuz qilinganda “o’q 

uzmoq, o’q otmoq”, “o’ynamoq”, “chertmoq” kabi ma’nolarni ifodalab keladi. Buni quyidagi 

so’zlarda ko’rishimiz mumkin: “egiluvchanlik, qayishqoqlik” ma;nolarini ifodalovchi ikki 

bo’g’inli “

弹性”          (tánxìng) so’zining birinchi bo’g’ini bo’lib kelganda; shuningdek, “弹钢

琴” (tán  gāngqín) birikmasida ham “tan” deb o’qilib, bu birikma “pianino chalmoq” degan 

ma’noni bildiradi. “tan” iyeroglifi ishtirok etgan bir nechta gaplarni ko’rib chiqamiz:  

暗堡里射出来的子弹

(dàn)

在他身边啾啾地响着。（

“

英雄爆破手

”

）

 

(Ànbǎo lǐ shè chūlái de zǐdàn zài tā shēnbiān jiūjiū dì xiǎngzhe. (“Yīngxióng bàopò shǒu”)) 

Bunkerdan portlab chiqqan snaryad ovozi uning tanasi oldida jarangladi. (“Portlatuvchi 

qahramon”)  

接着，他一边弹

(tán)

琴，一边用低沉的声音教我们唱国际歌。（

“

我的爸爸

”

）

 

                                                 

183

 

“小学多音多义字手册”(Boshlang’ich maktablar uchun ko’p talaffuzli, ko’p ma’noli so’zlar qo’llanmasi), 沈棪, 

Pekin, 1990 yil, 71-bet 

---

( Jiēzhe, tā yībiān tán qín, yībiān yòng dīchén de shēngyīn jiào wǒmen chàng guójìgē. (“Wǒ de 

bà ba”)) 

So’ngra, u ham pianino chalib, ham past ovozda bizga kuylashni o’rgatardi. (“Mening otam”) 

Yuqorida keltirilgan ikkita gapdan birinchisida “

弹” iyeroglifi “子弹” (zídàn) so’zining tarkibida 

kelib, to’rtinchi ohangda “dàn” kabi talaffuz qilinmoqda. Bu so’z gapda aniqlovchi vazifasini 

bajarib kelmoqda va “snaryad, bomba” ma’nolarini anglatmoqda. Ikkinchi gapda esa “

弹” 

iyeroglifining o’qilishi “tán”ga o’zgaradi. Bu gapda bu so’z fe’l so’z turkumiga xos bo’lib, gapda 

kesim vazifasini bajarmoqda va “chalmoq” ma’nosini anglatmoqda. Umuman, “

弹” iyeroglifi 

“tán” kabi o’qilganda musiqiy asboblarni chalmoq ma’nosini bildiradi.