|
Qirchinbuloq (Shaksgama)
1962-yilgi Hindiston-Xitoy urushidan so‘ng Pokiston rahbariyati XXR bilan Kashmir chegarasini demarkatsiyalash bo‘yicha muzokaralarga kirishdi. Pokiston Qirchinbuloq (Shaksgama)ni Xitoyga berdi, biroq bu hududga Hindiston ham da’vogar. Maydoni 5 100 kvadrat kilometrlik bu vodiy 3 800 metr balandlikda joylashgan. Og‘ir tabiat sharoitlari bois deyarli odam yashamaydi.
Nazorat chizig‘i
Nazorat chizig‘i — Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi yuridik jihatdan tan olinmagan chegara Birinchi Hindiston-Pokiston urushidan so‘ng paydo bo‘lgan. Simladagi 1972-yil 3-iyuldagi Bitim natijasida bu atama yuzaga keldi. Hindiston 1990—2004 yillarda Nazorat chizig‘ida uzunligi 550 kilometrli, balandligi 3,7 metrli sim tikanli to‘siq barpo etgan.
Xitoy Xalq Respublikasi (XXR) — Markaziy va Sharqiy Osiyoda joylashgan davlat. Dunyoda aholisi eng ko’p va maydoni jihatidan eng yirik davlatlardan biri sanaladi. Maydoni 9,6 mln. km². Aholisi 1 mlrddan oshiq. Poytaxti — Pekin shahri. Maʼmuriy jihatdan 23 provinsiya, 5 muxtor rayon va markazga boʻysinuvchi 4 shahar (Pekin, Shanxay, Tyendzin, Chunsin)ga boʻlinadi.
Xitoy — koʻp millatli davlat. Jami aholining 95% i xitoylar; qolgan qismi turli til guruhi va oilalariga mansub boʻlgan 56 xalqdan iborat. Xitoyning shimoliy gʻarbida turkiy tillar guruhiga mansub xalqlar — uygʻurlar, qozoqlar, qirgʻizlar, salorlar va boshqa, shimoliy va shimoliy sharqidagi dasht va chala choʻllarda mongol guruhiga kiruvchi xalqlardan mongollar, dunsyanlar, tular, shimol sharqida tungus manjur xalqlari, gʻarbi (Tibet) va jan.gʻarbida tibetbirma xalqlari, janubda tai tillarida soʻzlashuvchi xalqlar va boshqalar yashaydi. Sintszyanning jan.gʻarbida pomir tojiklari ham bor.
Dindor xitoylar buddizm, daosizm va konfutsiychilikka eʼtiqod qiladi. Xueylar va turkiy guruhga kiruvchi xalqlarning ko’pchiligi islom dinining sunna mazhabiga eʼtiqod qiladi (pomir tojiklari ismoiliya mazhabida). Rasmiy til — xitoy tilidir.
Xitoy xalqi dunyodagi eng qadimiy xalqlardan biri hisoblanib, bu millatning madaniy ildizlari uzoq tarixga borib taqaladi. Hozirgi kunda Xitoydagi eng ko'p xalq hisoblanmish Xan millati miloddan avvalgi asrlarda ham hukmronlik qilganini tarix ko'rsatadi. Shundan keyin Xitoyni bir necha sulolalar boshqargani barchamizga ma'lum. Misol uchun mog'ul va manjur xalqlari bir necha asr mobaynida Xitoy hududida hukmronlik o'rnatishgan. Shuncha asr Xitoyda bo'la turib bu buyuk millatlar barchasini o'zining iste’losini bardavom qila olmadi. Bizga yaxshi ma'lumki biron mamlakatni egallash uchun u xalqning madaniyatini yo'q qilish darkor. Lekin ular bu ishni amalga oshira olmadi. Xitoy xalqi o'zining an'analariga sodiq qolib mamlakatni asrab qola oldi. Hukmronlik o'rnatgan sulolalarning oxirgi manzili bo'lib hozirgi kunda Xitoyning kam sonli millatlarga aylanishi bo'ldi. Demak xitoyliklar nafaqat o'zlari madaniyatiga sodiq qolmasdan, boshqalarni ham da'vat etadilar. Bunga yorqin misolni yuqorida keltirib o'tdik.
Xitoy xalqi shunday xalqki, ular eng avvalo o’z madaniyatiga, urf-odatlari va qadriyatlariga sodiqlar. Ularda patriotizm g’oyalari juda kuchli hisoblanadi. Bundan tashqari xitoyliklar qayerga borishlaridan qat’iy nazar hatto o’z madaniyatlarini o’sha joylarda o’tkazishga harakat qiladilar. Ular dastavval, Xitoy hududida yashovchi kam sonli millatlardan boshlashdi. Ularning tiliga, madaniyatiga ta'sir o'tkazishdi. Hozirgi kunda shu xalqlarning asosiy qismi xitoy iyerogliflaridan foydalanishadi.
Xitoyliklarning yana bir katta yutug’idan biri, mening fikrimcha, ularning qadimdan shakllanib kelayotgan yozuvlari – iyerogliflarga asoslangan yozuvlarini saqlab qolganliklari. Xitoy yozuvi dunyodagi eng murakkab sanalgan yozuvlardan hisoblansada, ular bundan voz kechishmadi. Mana shu yozuv orqali ham butun dunyoga mashhur xalq deyish mumkin.
Xitoy xalqida qadimdan milliy g’oyaning shakllanishi
Xitoy xalq Respublikasi dunyoda mavjud sivilizatsiyalardan eng qadimiysi hisoblanadi. Ularning buyuk tarixi mavjud. Shundan kelib chiqgan xitoyliklar o’z tarixini juda yaxshi bilishadi va tarixlari bilan mag’rurlanishadi. Qadimda Xitoy hududiga qanchadan- qancha bosqinchilar bostirib kelmasin, baribir xitoy hali hamon qadimgidek Xitoy maqomini ushlab qolgan. Xitoy xalqining azaldan boshqa ihtirolari bilan bir qatorda, fuqarolarning umummilliy g’oyasini shakllantirganliklari bilan mashhurdirlar. Insoniyat tarixidagi eng qadimgi mafkuraviy ta'limotlarni konfutsiylik, legizm va daosizm g’oyalari bilan bog’liq deb bilishgan.
Xitoy jamiyati tuzilishining o'ziga xosligi - klan (urug’-aymoqchilik birlashmalari) institutining alohida ahamiyatga egaligidir. Agar klan institutlari ko'pincha G'arb davlatlari uchun ijtimoiy taraqqiyotga to'sqinlik qiladigan bo'lsa, Xitoy uchun bu sivilizatsiya mavjudligining tabiiy shakli hisoblanadi. Klanlar bugungi kunda Xitoy xalqi uchun tizimli rol o'ynaydi. Jamiyat organizmining hayotiy muhimligi sifatida ularning asosiy ahamiyatini anglab etgan holda, Xitoy kommunistik ma'murlari hech qachon klan tizimini yo'q qilish vazifasini ilgari surmaganlar.
Xitoyda klan institutlari xitoy xalqining qadriyatlarini ifodasi sifatida ko’riladi. Ular davlat va shaxs o’rtasidagi aloqa hisoblanadi. Shu ma'noda, klan tizimi Xitoy davlatining integratsiyalashgan salohiyatini ta'minlaydi, bu Xitoyning eng muhim sivilizatsion aloqalaridan biri hisoblanadi.
Xitoy xalqining milliy g’oyasi ilk marotaba Gomindan partiyasining asoschisi Sun Yatsin tomonidan nazariy shakllantirilgan. "Haqiqiy siyosatda Konfutsiy" deb baholangan, o'zining yangi kontseptsiyani ishlab chiqqan milliy konfessiyasiga nisbatan mafkuraviy davomiylikni aks ettirgan. Uning bu g’oyasi asosan konfutsiychilik g’oyalari bilan chambarchas bog’langan edi. Sun Yatsin tomonidan ishlab chiqilgan “Uchta milliy prinsip haqida” deb nomlangan nazariyasi hozirgi kunda Tayvan Respublikasining mafkurasi sifatida qaraladi.
“Uchta milliy prinsip”: millatchilik, xalq hokimiyatchiligi va xalq faravonligi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
