Xirurgik kasalliklar

Klinikasi.
Bu kasallikning klinik belgilari muayyan arteriyadagi 
okklyuziyaning joylashuviga va xarakteriga, izdan chiqqan magistral qon 
oqimining kompensatsiyasi bosqichiga bog’liq. Kasallikning patologik 
jarayonning topikasini va xarakterini aks ettiradigan klinik formalari 
(simptomlari) davolash usulini tanlashga imkon beradigan diagnozning 
zamonaviy turi xisoblanadi. 
1. O’mrov osti sindromi – asosiy tarmoqlari chiqqandan keyin o’mrov osti 
arteriyasining eng distal qismidagi okklyuziya. Takayasu sindromida o’mrov 
osti arteriyasi bo’ylab qon oqimi deyarli 6% hollarda zarar ko’radi (B.V. 
Petrovskiy muallifdoshlari bilan). Ko’pchilik bemorlarda o’mrov osti 
sindromining etiologik omili arteriit, qolgan hollarda ekstravazal omillar, 
qo’shimcha bo’yin qovurg’alari va oldingi zina poyasimon mushak sindromi 
hisoblanadi. Bu sindromning mohiyati qo’l ishemiyasidir. Ishemiya darajasi 
kollateral qon aylanishi imkoniyatlari bilan belgilanadi. Dekompensatsiyalangan 
bosqich qo’l panjasi va bilakda ikkinchi – distal blok bo’lganda uchaydi, xolos. 
2. Umurtqa sindromi – umurtqa arteriyasining ekstravazal bo’limida qon 
oqimining buzilishi va shu sababli miya tomirlarida etishmovchilik paydo 
bo’lishidir. Umurtqa sindromi alohida ko’rinishda qariyb 17% hollarda 
uchraydi. Umurtqa arteriyasining ekstrakranial bo’limida qon oqimi buzilishi 
uchta sathda – og’iz sohasida, suyak kanalida, kalla suyagiga kirishdagi 
gorizontal qismda ro’y berishi mumkin. 

---

181 
Qon oqimi buzilishiga ateroskleroz (70%), ekstravazal omillar va 
rivojlanish nuqsonlari sabab bo’lishi mumkin. 
Sindromning klinik belgilari bosh miya yarimsharlarining stvoli, ensa 
bo’laklari va ichki miya ishemiyasiga bog’liq bo’ladi. 
3. O’mrov osti-umurtqa sindromi. O’mrov osti arteriyasi bloki shunday 
joylashadiki, qon oqimidan o’mrov osti arteriyasi ham, umurtqa arteriyasi ham 
ajralib qoladi. Ana shunga o’mrov osti-umurtqa sindromi deyiladi. 
Umurtqa arteriyasida qon oqimining aynishi sodir bo’ladi – qon oqimi 
miyadan qo’lga teskari yo’nalishda oqadi, chunki o’mrov osti arteriyasi 
sistemasidagi bosim Villiziy doirasidagiga qaraganda past bo’ladi. Bu fenomen 
adabiyotda «
subclavian steal syndrome
» – o’mrov ostida qon o’g’irlanish 
sindromi degan nom olgan bo’lib, uni 1960 yilda Contorni birinchi marta 
tasvirlagan. Elka kamari va ko’l ishemiyasining klinik ko’rinishi bu soxalarda 
kollateral qon aylanishi rivojlanganligidan va still-sindrom hisobiga odatda og’ir 
bo’lmaydi. Bemorlar ish vaqtida qo’llarining tez toliqib qolishidan, ularning 
uvishishi va sovqotishidan, barmoqlar va panjaning muzday bo’lishidan 
noliydilar, qo’l muskullari atrofiyaga uchraydi, qo’lda og’riq bo’ladi. Still-
sindrom rivojlanishi vertebrobazillyar sistemada qon aylanishi etishmovchiligiga 
olib keladi, bu umrov osti-umurtqa sindromida ustunlik qiladigan belgi 
hisoblanadi. 
4. Uyqu arteriyalari sindromi
 
– shu tomirlar proksimal bo’limlarida qon 
oqimining buzilishidir. Umumiy uyqu arteriyasi bifurkatsiya sohasida undan 
pastki qismga nisbatan ko’proq zararlanadi. Ichki uyqu arteriyasini stenozga 
yoki okklyuziyaga olib keladigan asosiy etiologik omil ateroskleroz sanaladi. 
Uyqu arteriyasi sindromining klinikasi bosh miya katta yarimsharlari va ko’z 
soqqalari ishemiyasi bilan belgilanadi. Bemorlar bosh og’rishi, bosh aylanishi, 
xotira pasayishi, zararlangan tomonda ko’z ko’rmay qolishi, ba’zan xushdan 
ketishdan shikoyat qiladilar. 
5. Nomsiz arteriya sindromi
 
– nomsiz arteriyada qon aylanishining 
buzilishi. Bu o’zining turli-tuman klinik manzarasiga ko’ra braxiotsefal 

---

182 
arteriyalar patologiyasidir. U go’yo bundan oldingi hamma sindromlarni o’ziga 
jamlab oladi va ayni vaqtda bu simptomlar ulardan mutlaqo farq qiladi. Nomsiz 
arteriya sindromining ko’rinishi bosh miyaning karotid tipi bo’yicha hamda 
vertebrobazillyar tip bo’yicha ishemiyasidan, o’ng qo’ldagi arterial 
etishmovchilik va o’ng ko’z ko’ruv qobiliyati buzilishidan tashkil topadi. 
Kollateral qon aylanishining katta imkoniyatlariga qaramay, nomsiz stvol 
okklyuziyasi g’oyat xavfli ofat – patologiya sanaladi va tserebral buzilishlar 
bunday bemorlarning amalda hammasida ertami-kechmi yuz beradi. 
6. Qo’shma formalari – aorta ravog’i tarmoqlarining ko’p sonli 
zararlanishlari bir-biri bilan turlicha qo’shilib kelib, 17-18% xollarda uchraydi
(I.A. Belichenko, 1970). Bu, aftidan, braxiotsefal tomirlarning dastlabki aloxida 
ko’pgina zararlanishlarining nihoyasi hisoblanadi. Bu guruxda kasallikning eng 
uzoq davomliligi 4-5 yil bo’lishi bejiz emas. 
Klinik ko’rinishlari har bir ayrim holda g’oyat o’ziga xos va zararlangan 
arteriyalar soniga hamda okklyuziya darajasiga bog’liq. Umurtqa va karotid 
sindromlarning karotid va umrov osti-umurtqa sindromlarining birga kelishi 
kuzatiladi. Nihoyat, hamma ma’lum sindromlar birga uchrashi mumkin. A.V. 
Pokrovskiy miyada qon aylanishi buzilishining quyidagi guruxlarini tafovut 
qiladi: 
1. Simptomsiz okklyuziyalar – 23,6%. 
2. Miya qon aylanishining tranzitor ishemiya xurujlari bilan o’tadigan 
ko’chma buzilishlari – 40,5%. 
3. Distsirkulyator entsefalopatiya – 11%. 
4. Ishemik insultlar va ularning qoldik hodisalari – 25%.