Xirurgik kasalliklar

Davolash va profilaktikasi.
Shoshilinch muolaja: tezlik bilan kasalxonaga 
yotqizish, morfin in’ektsiyasi va suyuqlik kiritish hamda me’dani yuvish uchun 
ko’p qilib moy surtilgan me’da zondi kiritishdan iborat. Ishqorlar bilan 
zaharlanishda suyultirilgan sirka kislota eritmasi yoki o’simlik moyi bilan, 
kislotalardan zaharlanishda soda eritmasi bilan yuviladi. Shubhali hollarda 
me’da sut yoki bufer eritmalari bilan yuviladi. Zond kiritishdan avval kimyoviy 
modda tabiatiga ko’ra soda, sirka kislota yoki sutni ko’p miqdorda ichish 
buyuriladi. Neytrallaydigan modda kiritish zaharlanishdan keyin dastlabki 4 soat 
ichidagina maqsadga muvofiq deb hisoblanadi. 

---

264 
Dastlabki kunlari hiqildoq shishishi, shok, aspiratsion zotiljam, 
periezofagit, mediastinit, buyrak zararlanishi, atsidoz sababli degidratatsiya yoki 
koma singari asoratlar davolanadi. 
Profilaktika maqsadida antibiotiklar (penitsillin, streptomitsin, neomitsin) 
parenteral yuboriladi. Agar bemor 3 kun ichida suyuqlik icha olmasa, 
gastrostomiya qilish buyuriladi. Og’ir disfagiyada sutkasiga 2-3 l glyukoza 
eritmasi yoki 0,85%li NaCl eritmasi tayinlanadi. Sog’ayish davrida 1-2 xafta 
o’tgach rentgenologik tekshiruv o’tkazish qizilo’ngachning boshlanib 
kelayotgan torayishini aniqlashga imkon beradi. 
Kimyoviy kuyishdan keyin qizilo’ngach strikturasini davolashning asosiy 
usuli bujlash hisoblanadi, bu usul 90-95 foiz bemorlarning sog’ayib ketishiga 
olib keladi. Kuyishning 9-11-kunidan boshlab bujlashga turi bo’yicha, kechikib 
bujlash qizilo’ngachning rivojlanib bo’lgan torayishini kengaytirish maqsadida 
o’tkaziladi. Bujlash 7-haftadan boshlanadi. Bujlashni qizilo’ngachning 
kuyishdan keyin strikturalari qolgan hamma bemorlarda toraygan joy orqali 
metall o’tkazgich kiritish mumkin bo’lgan hollarda o’tkaziladi. 
Bujlashga monelik qiladigan hollar: mediastinit, qizilo’ngach-bronxial 
oqma yarasi. Barqaror klinik natija olish uchun bujlash bilan davolashni bir 
necha haftalar va xatto oylar mobaynida o’tkazish zarur bo’ladi va quyidagilar 
qo’llaniladi: 1) og’iz orqali «ko’rmasdan» bujlash; 2) qizilo’ngachni rentgen 
kontrast kovak plastmassa bujlar bilan bujlash; 3) ezofagoskop nazorati ostida 
bujlash; 4) «to’xtovsiz bujlash» tamoyili bo’yicha bujlash; 5) retrograd bujlash. 
Og’iz orqali «ko’rmasdan» bujlash qizilo’ngachning yuqori va o’rta 
ko’krak bo’limlaridagi uncha katta bo’lmagan barmoqsimon strikturalarida 
qilinishi lozim. Davolash maxsus bujlar yig’indisi yordamida o’tkaziladi. Agar 
buj oson o’tsa, keyingi gal raqamiga qarab yo’g’onroq buj kiritiladi. 
Bujlash usuli metall o’tkazgichlar va rentgenkontrast kovak bujlar 
qo’llanilganda takomillashtirilgan. U striktura yo’lini va bujning qizilo’ngach 
bo’yicha surilishini aniqlash uchun rentgenologik nazorat qilish imkonini beradi, 
bu hol muolaja samaradorligini oshiradi va qizilo’ngachning teshilish xavfini 

---

265 
kamaytiradi. Ezofagoskop nazorati ostida bujlash o’tkazgichni kiritish 
qiyinlashgan ekstsentrik joylashgan strikturada, buralgan torayish kanalida, 
ro’y-rost suprastenotik kengayishda bajarilishi kerak. 
«To’xtovsiz bujlash» naysimon, buralma yoki ko’p sonli strikturalari bor 
bemorlarda gastrostoma orqali qo’llaniladi. Og’iz orqali kiritilgan va 
gastrostoma orqali kiritilgan ipak ipga turli xil diametrdagi rezina naychalar 
mahkamlanadi. Ularni to’g’rilab, toraygan qism orqali o’tkaziladi va bir necha 
soatcha qoldiriladi. Gastrostoma orqali retrograd bujlash xavfsizroq hisoblanadi 
va bemorlar ularni osonroq, ko’taradilar. 
Ayrim bemorlarda ezofagit hosil bo’lishiga olib kelishi mumkin. 
Qizilo’ngach teshilishi va mediastini rivojlanishi bujlashning xavfli asorati 
hisoblanadi.
Qizilo’ngachning chandiqli strikturalarida operatsiyaga ko’rsatmalar:
1) qizilo’ngach bo’shlig’ining to’liq, obliteratsiyasi (berkilib qolishi); 2) 
striktura orqali buj o’tkazishga bir necha marta muvaffaqiyatsiz urinishlar; 3) 
takroriy bujlashdan keyin chandiqli strikturalarning tez qaytalanib turishi; 4) 
traxeya yoki bronx bilan qizilo’ngach oqma yaralari borligi; 5) bujlashda 
qizilo’ngachning takroriy teshilishi. 
Bemor juda ozib ketganda davolashning birinchi bosqichi sifatida unga 
gastrostoma qo’yiladi. Operatsiya usulini tanlashda bemorning yoshi va umumiy 
xolati, qizilo’ngachning toraygan joyi va uning qancha sohani egallagani 
hisobga olinadi. Ko’pchilik bemorlarda bir bosqichli plastik operatsiyalar 
o’tkaziladi. Ko’p bosqichli plastikani esa, holsizlangan bemorlarda bajariladi. 
Segmentar strikturalarda qizilo’ngachda har turli qisman plastik operatsiyalar 
qilinadi. Qizilo’ngachning quyi qismi yoki kardiyasi zararlanganda quyidagilar: 
chetki qizilo’ngach-me’da anastomozi qo’yish, zararlangan qismni rezektsiya 
qilish va uni me’daning katta egriligidan hosil qilingan naycha, ingichka yoki 
yo’g’on ichakdan olingan transplantat bilan almashtirish qo’llaniladi. Halqum, 
qizilo’ngachning buyin yoki bo’yin-ko’krak bo’limi zararlanganda proksimal 
qisman plastika bajariladi. Ingichka va yo’g’on ichaklardan olingan 

---

266 
transplantatlardan foydalaniladi. Transplantatning bir uchini qizilo’ngachning 
toraygan joyidan yuqorida, boshqa qismini undan pastda anastomoz qilinadi. 
Striktura ko’p joyni egallagan hollarda ingichka yoki yo’g’on ichakdan 
olingan transplantatni to’sh oldida va to’sh ichida (retrosternal, plevra ichi, 
mediastinum orqasida) joylashtiriladigan total plastika qilish tayinlanadi. 
Kuyish sodir bo’lganidan 2 yil o’tmasdan sun’iy qizilo’ngach vujudga 
keltirishga kirishmaslik kerak. Shu muddat o’tgandan keyingina 
qizilo’ngachning chandiqlanish darajasi aniqlanishi mumkin va shakllanib 
bo’lgan chandiqli to’qimaning qizilo’ngach bo’shlig’ini konservativ usullar 
bilan kengaytirishga imkon bermasligi ma’lum bo’ladi.