Xii bob. Nizo va stressni boshqarish

Quyidagi hollarda xavf darajasi ortishi mumkin: 
• 
to‘satdan va kutilmaganda o‘rtaga muammo ko‘ndalang bo‘lib qolganida; 
• 
bankning ilgari orttirgan tajribasiga to‘g‘ri kelmaydigan yangi vazifalar o‘rtaga 
qo‘yilganda; 
• 
rahbariyatning zarur va shoshilinch choralar ko‘ra olmaydigan va bu narsa 
moliyaviy zarar etkaza oladigan mahallarda; 
• 
bank yoki boshqa tpashkilot faoliyatining mavjud tartibi yoki qonunlarning 
nomukammalligi aniq vaziyatga to‘g‘ri keladigan chora-tadbirlarni ko‘rishga 
halal beradigan mahallarda. 

---

Bulardan tashqari tijoratga doir quyidagi xavflar, ya’ni: 
• 
tovarlarni bozorda sotishga aloqador xavf; 
• yuklarni tashish mahalidagi xavf yoki transportga aloqador xavf; 
• tovarni xaridor tomonidan qabul qilinishga aloqador xavf; 
• xaridorning haq to‘lashga qodir yoki qodir emasligiga aloqador xavf; 
• xaridorning haq to‘lashni istamasligiga aloqador xavf. 
Siyosatga doir xavflar: 
• 
xaridor mamlakatda importning taqiqlanishiga aloqador xavf; 
• yuklarni xaridorga tashib etkazib berish mahalidagi ish tashlashlar (urush, 
g‘alayonlar)ga aloqador xavf; 
• valyutalarning almashinishiga yoki pul o‘tkazishning ta’qiqlab qo‘yilishiga 
aloqador xavf. 
Iqtisodiyotga doir xavflar: 
• pulning qadrsizlanishi; 
• ishsizlik darajasi; 
• soliq siyosati; 
• texnologik o‘zgarshilar; 
• xom ashyo bazasi bilan bog‘liq xavflar ham xavf darajasining ortishiga olib 
kelishi mumkin. 
13.4. Xavfni kamaytirish va rentabellikni oshirish usullari 
Rahbar, xususan, xavf bo‘yicha menejer belgilangan rentabellik darajasini 
saqlagan holda, yuz berishi ehtimoli bo‘lgan xavf darajasini imkon boricha qanday 
kamaytirishni bilishi kerak. Bundan tashqari, u korxona uchun juda nohush voqea 
yuz bergan sharoitlarda ham xavfning salbiy oqibatlarini kamaytirish 
imkoniyatlarini oldindan hisobga olib qo‘yishi lozim. 
Xavfni boshqaruv sohasidagi ishlarni malakali yo‘lga qo‘yish, uning bir qismini 
boshqa hamkorlarga o‘tkazish, biznesni va xodimlarni sug‘urta qildirish orqali 
ancha kamaytirish mumkin. 
Bank, birja, tijorat amaliyotida valyuta xatarini sug‘urta qilishning turli usullari 
ham xejirlash deb yuritiladi. 
• 
qo‘shimcha ishchi kuchiga, bozorning ahvoli va xususiyatlari to‘g‘risidagi 
axborotga etarlicha moliyaviy mablag‘larga ega bo‘lgan korxonalar orasida 
sheriklar axtarish; 
• 
tor sohalarning qaysi birida xavf hammadan ko‘p bo‘lsa, o‘sha sohada tashqi 
maslahatchi-ekspertlar xizmatidan foydalanish; 
• 
xavfni oldindan bilish, tusmollash: tor joylarni va xavf manbalarini aniqlab olish; 
• 
o‘zini sug‘urta qilish uchun korxona aylanma mablag‘larining bir qismi hisobiga 
zaxira jamg‘armasi tuzish; 

---

• 
biznesni va xodimlarni sug‘urta qilish yo‘li bilan xavfning bir qismini boshqa 
shaxslar yoki tashkilotlarga o‘tkazish. 
So‘nggi ikkita usul, ya’ni o‘z-o‘zini va biznesni sug‘urta qilish maxsus zaxira 
fondini tashkil etish va zararlarni aylanma moliya mablag‘lari hisobidan qoplash 
bilan bog‘liq. Bu usuldan foydalanish yo‘qotilishi mumkin bo‘lgan mol-mulk butun 
biznesning mulkiy va moliyaviy miqyoslarga nisbatan juda kichik bo‘lgan hollarda 
mantiqan to‘g‘ri bo‘ladi. 
Masalan, yirik korporatsiyaning kichik binoda joylashgan ozgina uskunalarini 
yirik sug‘urta kompaniyasi orqali yong‘indan sug‘urta qildirish maqsadga muvofiq 
emas. Sug‘urtani o‘z bo‘yniga olish usuli korxonaning bir xil mahsuloti ko‘p, 
ularning ishdan chiqish ehtimoli kam bo‘lgan hollarda ham juda qo‘l keladi. 
Masalan, yuzlab tankerlarga ega yirik neft kompaniyalari shu usuldan 
foydalanishadi. CHunki firmaga yiliga bitta tankerni yo‘qotish (bu yuz bermasligi 
ham mumkin) hamma tankerlar uchun sug‘urta solig‘i to‘lashdan ko‘ra arzonga 
tushadi. 
Xejir
(yo‘qotishlardan saqlanish) qilish degan sug‘urta shakli ham bor. Uning 
mohiyati shundayki, aytaylik, xom ashyoni qayta ishlashga ixtisoslashgan firma 
kutilayotgan daromadlarining xavfini boshqa tomonga o‘tkazish orqali sug‘urta 
qiladi. Xejirlashda sotuvchi (xaridor) fyuchers kelishuvi tuzish bilan ayni bir vaqtda 
o‘z savdosiga teng keladigan fyuchers shartnomalarini xarid qiladi (yoki sotadi). 
Xejirlash tomonlar ko‘radigan ehtimoldagi ziyonni kamaytirish imkonini beradi. 
Tovar narxi o‘zgarishi bilan ko‘riladigan zarar fyuchers bo‘yicha olinadigan yutuq 
bilan qoplanadi. 
Bank, birja, tijorat amaliyotida valyuta xatarini sug‘urta qilishning turli usullari 
ham xejirlash deb yuritiladi. 
Xejir
- bu baho bo‘yicha tavakkalchilik sug‘urtasi; fyuchers shartnomasi. 
Quyidagi omillar xavfdan holi bo‘lishiga yordam beradi: 
• 
milliy valyutadagi qatiy baholar yoki chet el valyutasining milliy valyutaga 
nisbatan kursining oldindan belgilanishi; 
• 
eksport va import xavfini o‘zaro moslashtirish; 
• 
o‘z milliy banklaridan foydali shartlar bilan qarz olish; 
• 
banklar bilan ma’lum muddatga mo‘ljallangan maxsus valyuta bitimlari tuzish 
va hokazo.