Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

Maktab ma’ruzalaridan,
asosan, yuqori sinflarda foydalaniladi.
Chunki ular hikoyaga nisbatan uzoqroq davom etadi. Mazkur
ma’ruzalar faqat o‘quv dasturining yirik va muhim masalalari
bo‘yicha o‘qiladi.
Yangi bilimlarni o‘zlashtirish va mustahkamlash, ko‘nikma va
malakalar hosil qilish uchun foydalaniladigan metodlar.
O‘qitish
metodlarining birinchi guruhidan farqli o‘laroq, ularning ikkinchi
guruhida o‘quvchilar yangi materialni bilishda faolroq qatnashadilar.
Ular o‘qituvchining savollariga javob qaytaradilar (suhbat);
kuzatishlar o‘tkazadilar (ekskursiya); ta’lim vositalari orqali mustaqil

---

223
bilim oladilar (kitob, darslik bilan ishlash); olgan bilimlarini turli
vositalar bilan mustahkamlaydilar (o‘yinlar, mashqlar).
Suhbat ta’limning keng tarqalgan usuli bo‘lib, darsning istalgan
bosqichida qo‘llanishi mumkin. Suhbatning to‘rt xil turi mavjud
bo‘lib, ular: yangi bilimlar berishda, bilimlarni mustahkamlashda,
olingan bilimlarni tekshirishda, o‘tilgan materialni takrorlashda
qo‘llaniladigan suhbatlardir. Yangi materialni tushuntirishdagi
suhbat, asosan, o‘quvchining shaxsiy tajribasiga tayanadi. Uning
manbayi ko‘rsatmali qo‘llanmalar, darslik materiallari, jadval va
hokazolar bo‘lishi mumkin.
Yangi bilimlar berishga doir suhbatni induktiv yo‘l bilan
(ya’ni xususiy ma’lum yoki zarur voqealardan umumiy voqealarga
qarab borish tarzida) yoki deduktiv yo‘l bilan (ya’ni umumiy
hodisadan xususiy hollarga qarab borish tarzida) o‘tkazish
mumkin. Bilim berishning induktiv va deduktiv yo‘llari o‘zaro
bog‘liqdir. Masalan, o‘qituvchi qator misollarni aytishi va keyin
xulosa chiqarishi yoki umumlashtirishi mumkin (induksiya).
Yangi bilimlar berishda evristik suhbatdan foydalaniladi. Bu
metod o‘qituvchi o‘quvchilar oldiga ma’lum bir vazifa qo‘yib,
ularni og‘zaki savollar orqali ana shu vazifani hal qilishga olib
borishda qo‘llanadi. Suhbatni muvaffaqiyatli o‘tishi savollarning
mohirlik bilan qo‘yilishiga bog‘liqdir. O‘qituvchining savollari,
avvalo, qisqa va aniq bo‘lishi, mantiqiy izchillikda berilishi,
o‘quvchining fikrini uyg‘otishi: uni o‘ylashga, tahlil qilishga,
taqqoslashga majbur etishi, yangi hodisalarni tushunishga undashi
kerak. O‘qituvchilar savollarga to‘la, ongli ravishda va asosli javob
berishlari, mustaqil fikrlarini aks ettirishlari lozim. Suhbatni
bilimlarni mustahkamlash uchun ham o‘tkazish mumkin. U
o‘qituvchining axborotidan keyin yoki darslikdagi materialni
mustaqil ishlab chiqilgandan keyin o‘tkaziladi. Suhbat mustahkam-
lovchi metod sifatida bilimlarni tekshirish va baholash jarayonida
ham o‘tkazilishi mumkin. Suhbat mustahkamlovchi metod sifatida
bilimlarni tekshirish va baholash jarayonida ham o‘tkazilishi
mumkin. Suhbat usuli munozara va mubohasa metodlariga kiradi.
Quyida ushbu metod asosida bitta darsni misol keltiramiz.