Xi bob. Dars ta’limida rivojlan- tirish texnologiyasi rivojlantiruvchi ta’lim nima?

KO‘RSATMALILIK PRINSIÐI
Bilishning birinchi pog‘onasi — jonli mushohada, ya’ni te-
varak-atrofdagi narsalar va hodisalarni idrok etishdir. Ko‘rsatmalilik
prinsiði idrok etishni osonlashtirishi va nazariy bilimlarni hayot,
amaliyot bilan bog‘lash imkonini beradi. Bu prinsið o‘rganilayotgan
hodisalarga qiziqishni oshiradi, bilimlarni puxtaroq egallashga yor-
dam beradi.
Ibn Sinoning qayd qilishicha, inson o‘zining o‘quv mashg‘u-
lotlari boshlanishida, narsaning tashqi xossalarini o‘rganishda,
uning aslini va tasvirini ko‘rib, o‘zicha bevosita bilimlarni hosil
qilishi mumkin. Har qanday fanda avvalo, narsalarning ta’rifi zarur.
Ularning mavjudligini esa pirovard natijada isbotlash vositasida bili-
nadi, chunki ular mazkur fan aniqlaydigan hodisalardan iborat
bo‘ladi
1
. Ibn Sinoning ana shu xulosasi o‘qitishdagi ko‘rsatma-
lilikning faqat bir jihatini yoritadi, xolos. Xulosada avvalo inson
mavjud narsalarni yoki ularning tasvirlarini idrok etishi tufayli
unda obyektiv voqelik to‘g‘risida tasavvur hosil bo‘lishi va inson
ularni to‘g‘ri aks ettirishi ta’kidlanadi.
Olimning ta’limotida ko‘rsatmalilik tushunchasi idrok etish-
ning har xil turlari — ko‘rish, eshitish, sezish va hokazolar bilan
bog‘langan. Idrok etish tashqi sezgi orqali amalga oshadi va ushlab
ko‘rish bilan ham ro‘y beradi. Ushlab ko‘rish sezilgan narsaning
issiqligi, sovuqligi, namligi, quruqligi, qattiqligi, yumshoqligi,
og‘irligi, yengilligi, shakli va hokazolarini bilish imkonini beradi.
Òeri va mushaklar sezgining qurolidir. Nervlar ana shu kuchni
mushaklar va teriga yetkazadi.
Yan Amos Komenskiy „Buyuk didaktika“ nomli asarida „ol-
tin qoida“ni ifodalagan. „O‘quvchilar — deb yozadi u, — sezib
idrok etishi mumkin bo‘lgan narsalarni, albatta, sezgilar vositasi
bilan, xususan: ko‘rish mumkin bo‘lgan narsalarni ko‘z bilan
1