Xaritalar va ularning turlari haqida ma’lumot

Topografik xaritalar
umumgeografik xaritalar tarkibiga kiritiladi. Topografiya termini yunoncha “topos” joy yoki xudud va “grapho” yozaman so‘zlaridan tashkil topgan bo‘lib, er yuzasi yoki ma’lum bir hududning rel’efi ko‘rinishini tasvirlashni anglatadi. Topografik xaritalardagi kartografik konturlar gorizontallar, ya’ni bir xil balandlikdagi izoliniyalar va bergshtrixlar bilan ko‘rsatiladi. Gorizontallar rel’ef formasining abstrak kesimi hisoblanadi. Topografik xaritalar arxeologik tadqiqotlar jarayonidagi talab etiladigan eng muhim jixozlardan biri hisoblanib, bir qator muammolarni echish imkonini beradi. Masalan: tuproq qatlamlari ostida qolgan yodgorlikning emirilish tezligi, ajdodlarimiz yashagan hududlar shart-sharoitlari, ajdodlarimiz tomonidan tanlangan makon va yodgorliklarni hudud rel’efi tuzilishi asosida aniqlash va xokazo. Topografik xaritalarni batafsil tahlil etish asosida arxeologik yodgorliklarni nafaqat geografik balki ob’ekt xolatini rel’efning u yoki bu formasi bilan bog‘lash mumkin. Topografik xaritalarni yaratadigan soha topografiya deb ataladi. Topografik xaritalar o‘z masshtabiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:

1. 
   Topografik planlar, ya’ni tarxlar-1:5 000 masshtabgacha.
   
2. 
   Katta masshtabli topografik xaritalar-1:10 000 dan 1:200 000 gacha.
   
3. 
   O‘rta masshtabli topografik xaritalar-1:200 000 dan 1:1 000 000 gacha.
   
4. 
   Kichik masshtabli topografik xaritalar-1:1 000 000 va undan kichik.
   

Topografik planlar katta masshtabli bo‘lsa, topografik xaritalar kichik masshtabli xaritalar hisoblanadi. Topografik planlar 400 km² (20x20 km) dan katta bo‘lgan maydonlar uchun qo‘llanilmaydi. Topografik xaritalarning bir-biridan farqi ularning masshtabi bilan belgilanadi. Geografik ob’ektlar va ularning batafsil tasvirlanishi katta masshtabli xaritalarda keltiriladi. Masshtabning kichiklashi natijasida undagi ob’ektlar va ularning tasvirlanishi unga mos ravishda kichiklashadi. Topografik xaritalardagi ma’lumot topografik belgilar asosida tasvirlanadi. Topografik xaritalar ma’lum bir kartografik proeksiyalar asosida tuziladi. Kartografik proeksiyalar atamasiga ta’rif berganda, biz tekistlikda ellipsoid yoki er shari yuzasini matematik tasvirlash deb tushunishimiz kerak. Toporafik xaritalar xoshiyasi orqa tomonida unga tegishli nomenklatura ya’ni terminlar majmui joylashgan bo‘ladi. Bu nomenklatura yodgorlik yoki ob’ekt joylashgan siyosiy-ma’muriy birlik nomi, aholi manzilgohi, topografik xarita yoki plan tuzilgan yili va muallifi, qo‘llanilgan koordinatalar tizimi va boshqa ma’lumotlardan iborat bo‘lishi mumkin.