Iskandar - adolatli hukmdor
Iskandar olamning eng pok kishilaridan, bilim
ichida ham yagona allomalardan edi. Unga toj
bilan taxt ma’qul kelmay, bu tashvishi oldida
g'oyatda malolatli edi. Agar ota vasiyatlariga qarshi
borib, o‘z ko'nglini shod etay desa, diliga xush kel-
masdi. Ko‘p oyiab, fikrlab ko'rgach, xalqni yig‘ib,
bir anjuman tuzdi, unga mamlakatning barcha
obroli, donishmand kishilari yiglldi. Shunda
Iskandar g‘oyatda yoqimli so'zlami aytdi:
«Ey mamlakatingiz Rum bolgan qavmim, oliyja-
nob, boy-badavlat bolsangiz ham, Tangriga men
kabi bir bandasiz. Men siz kabi emasman, sizlarga
qaraganda zaifroqman, chunki yoshroqman, ota-
siz, g‘am chekkan bir kimsasizman. Alloh otamni
lutf aylab, bu olkaga podshoh qilgan bolsa, u, bu
ishga sazovor edi, bu yukni ko'tarishga quwati
ham yetarli edi. Ajdodlarim ham bu mulk ahliga
hukmronlik qilishgan bolsa, ular ham taxtlariga
munosib, qudratli va baxtiyor kishilar edilar.
Men esam bag'oyat kuchsiz, davlatni boshqa-
rish ishiga tayyor bolmagan bir yigitman, bu
ishga kuchli, qudratli, mendek zaif bolmagan
kishi kerak. Axir, sher tortgan yukni chumoliga
tortishi osonmi? Filning yukini pashshaga ortib
boladimi? Shohlik qilishga mening niyatim ham
yo‘q, bundan voz kechsam ham, uzrliman. Men o‘z
fikrimni aytdim, bu ishda nimalardan tashvishla-
nayotganimni gapirib berdim.
Siz endi o‘zingizga boshqa shoh toping, bu olkaga
olampanoh toping.
U har bir ishda zamon ahlining munosibi,
shohlig4 ishiga loyiq inson bolsin. U quyoshdek
qudratli, mehrga boy-u, fikri tiniq, adolatda fasli
navro'zdek, siyosatda jahonni kuydiruvchi chaq-
moqdek, har qanday dushmanga qarshi chora topa
oladigan, kezi kelganda qattiqqol, ayni chog‘da
elparvar bolsin. 0 ‘shanday odamga davlatni top-
shiring, boshini toj bilan bezating. U ehson bulutini
yogdirib, mamlakat bo‘stonini bogi Eramdek bezat-
sin. Dushmanlar holini parishonhol qilib otga qilieh
selidan suv ursin. Zo‘ravonlaming birontasi raiyatga
sitam qilsa, bunday zo'ravonlar qolini qirqtirsin.
Musofirlar uchun yollar doim ochiq bolsin, qaroq-
chining qorasini koVgizmasin. О ‘gVilaming yo llarini
otolmaydigan qilib, qolini qisqa qilsin.
Zulm talimini berishni mutlaqo yo'qotsin. Haq
buyurgan hamma narsalami bajarib, rost so'zlovchi
odamlar qolini uzaytirsin. Zolimlargayol bermay,
elgatinchlik-totuvlikyetkazsin». Ochiq yuzli shoh
so'zini
tugatgach, odamlarning har tomondan
qichqiriqlari eshitildi.
«Ey odil shahanshohimiz! Nega bizni faryod
chektiryapsan? Elga adolatingdan yetar chogda
bunday zulmni ravo ко‘rding? Shunday so'zlami
so'zlayapsanki, bu xalq bag‘rini qonga aylan-
tiryapti. Bu so'zlami a^ganingdan ko'ra qonimizni
oqizgil-u, yolingda jonimiz fido bolsin. Sen bu
el boshiidin yiroq bolguningcha, ular jonlaridan
yiroq bolsalaryaxshiroq-ku! Sening so'zlaring jon
bagishlovchidir, ular bizning hammamizni bara-
variga oldirishiga oz qoldi-ku!
Sening saltanatni tark etishing haqida so‘z
bolishi mumkinmi? Sening o'mingni egallovchi
zot bolishi mumkinmi? Bugun olam ichida falak-
lar siridan sen ogoh bolmagan ilmlar topilmaydi.
Buni faqat Rum ahligina emas, jahon xalqi ham
yaxshi biladi. Falak quyoshi - sening munawar
chehrang. Jahon sen kabi shohni, quyosh tal’at,
Mushtariy nurli hukmdorni ko‘rmagan. Go “yoki
yuzing adlidan gul bilan xurshiddan atr-u nur
yog'ilib turgandek. Sening vujudingda aqlga do‘st-
lik ko'rinib turibdi, jamolingda esa jahondorlik
ayon. Sening zoting aro bu himmatki bordir, sanga
Rum sultonlig‘i ordir.
Biz bilamizki, bu mamlakat ham senga kam,
umidimiz borki, butun jahon sening qolingga
tushgay. Osmon avzoyidan ochiq va yashirin Ja
hon senikidir degan hukm yozib qo'yilibdi.
Yana boshqa hukmdorni farmon beruvchi qil-
magil. Jahon ahlini benavo qilmagll. Agar sen bu
ishni qabul qilmasang, bu mulk ahli faryodiga
yetmasang, merosxo‘rlik mulkingga boshqani
qo'yib, uy ichiga begonani ravo ко‘rsang, bu balo-
ga ne qilarimizni bilmay, barimiz vatanni tashlab
ketishni ixtiyor qilamiz. Har mamlakatda gadolik-
ka tushsak, bu mojaroni Xudo sendan so‘raydi».
Iskandar ularning bu xil alomatlarini, alomat-
lari emas, qiyomatlarini ко‘rib, aytgan gaplariga
pushaymon bolib, el holini ко‘rib ko‘ngli buzildi.
Ham tobelarning yaxshi niyatlari, ham otasin
ing vasiyatlari unga kuchli ta’sir ko'rsatdiki, uni
o'zgartirishning iloji qolmadi. Ko‘ngli haddan tash
qari buzildi-yu, xalq iltimosini qabul qildi.
Shahzoda rozilik bergach, Arastu tezgina oVnidan
turdi-da, Iskandar boshidagi tojni olib, boshi ustida
baland tutdi. Arastu uning bir qolidan, dono Balinos
yana bir qolidan ushlashib, shohga madh-u sano
aytishib, uni taxt ustiga chiqardilar. Iskandar qa-
damidan taxt ulug‘ poya topib, quyosh boshi ustiga
baxt soya soldi. Arastu bilan Balinos emas, go У о
Xizr bilan Ilyos edilar. Iskandami taxtda kotarib оИЬ
kelisharkan, hamma odamlar yonlaridagi pullarini
uning boshidan sochishar edi.
Xalq shodligi nihoyasiga yetgach, Iskandar xur-
sandlik bilan taxtidan tushdi-da, salqin xonaga
kirib, kichik bazm tuzib, may ichdi. Shoh va aholi
o'rtasida turli masalalar boyicha savol-javoblar
boldi. Odamlar chiqib keta boshlagach, shoh
ko'zini uyqu bosdi. Yarim kechada sajda uchun
turib, ко‘zidan shodlik yoshlari oqib ibodat qildi.
Quyosh chiqib, chor atrofni yoritgach, yulduzlar
ko'zdan yo‘qoldilar. Iskandar yana taxtiga chiqib
o'tirdi. Chor atrofni yana odamlar о‘rab oldilar.
Yig‘ilganlarga qarab shoh shunday nutq so‘zladi:
«Ilohim menga xalq ahvolini so‘rash huquqini
berdi. Ichingizda kimning menga iltimosi bolsa, o‘z
ahvolini arz qilsin. Qoshimda so‘zini aytar ekan,
meni bir o‘ziday gumon etsin. Taxtim dahshatidan
ham, tojimdan ham aslo qo'rqmasin. Meni shoh deb
iztirob chekmasin, hamma gapini toliq so‘zlasin».
Xalq arzi hoi aytishni boshladi, shoh sahardan
qorongl tushgunga qadar ularning dardiga davo
qildi. Odam oldirganning bo^yniga urib, qolni kestir-
ganning qolini kestirib, mazluma-yu mushtoqlarga
non berib, bechoralarga rahm qilib, zolim ahlini
yerga past qilib, zulm ahlini yerga bosh qoVdirdi.
Zulm ahlining boshini past qilgan shoh yaxshi qiladi:
jafokor jafokomi boshi egik holda koYadi.
Shu tarzda yarim kungacha el so‘zlarini eshitib
choralar ko‘rdi. Otasi zamonida qaysi ish xaloy-
iqqa ozor bergan bolsa, ulami el boshidan daf
etdi. Oldingi shohlar rasm etgan xalq manfaatiga
qarshi ishlar, ba’zi qonunlami bekor qildi. Hamma
sohada adolat bilan ish ko‘ra boshladi. Raiyatning
ehtiyojini hisobga olib, ikki yil ulami barcha xiroj-
lardan ozod etdi. Hamma xodimlami qattiq inti-
zom bilan ishlashga o‘rgatib, yomonlami jazolab,
ish o'rnidan pasaytirib turdi. Yaxshilami tarbiya
qilib, nochor va majruhlarga yordam berib turdi.
Yana narxlar bilan ham shugtillanib, qimmat
sotuvchilarni tanbehlab turdi. Tarozining ikki
boshini tekislab, muhr bilan toshini temirdan
yasattirdi. Qari - olchash asbobi ham shu tarzda
temirdan ishlanib, xalq gazmollarni aldanib kam
olishdan qutuldi. Katta tarozuni ham ixtiro qilib,
olibsotarlar o'rtasidagi janjallarga barham berdi.
Halollikni ta’minlaydigan choralar qollab, o‘g‘rilik,
egrilik yollarini to‘sib tashladi.
Yollarga qorovullar qo'yib, yolovchilarni har
turli xafv-xatardan qutqazdi. Adolat qolini shun
day baland tutdiki, kiyik arslondan qo ‘rqmaydigan
boldi. Tustovuq bilan qarchig'ay yonma-yon
yotardi. Oz vaqt ichida Iskandar shunday choralar
ko'rdiki, adolatdan Rum ahli boyib ketdilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |