Xalqaro valyut-kredit munosabatlari

Kross-kurs (cross-rates) – bu ikki valyuta o’rtasidagi ayirboshlash kursidir, AQSh dollari bundan mustasno. Kross-kurs bo’yicha eng faol konversion operastiyalar bozoriga yapon ienasiga nisbatan evro EURJPY, evroga nisbatan funt sterling EURGBP, Shveystariya frankiga nisbatan evro EURCHF va boshqa valyutalar kurslari kiradi. Kross-kurslarga shuningdek, rublning (dollardan tashqari) boshqa valyutalarga nisbatan kurslarini EURRUB, GBPRUB ham kiritish mumkin. Savdo hajmi uncha katta bo’lmagan valyutalar bo’yicha kross-kurslarni yaxlit tarzda olish ba’zida mushkul bo’ladi, bunday vaziyatda bitimlarni AQSh dollari orqali amalga oshirish qo’l keladi. Umuman olganda, kross-kurslar bilan bo’ladigan savdo hajmi salmoqli miqyosga ega emas va ularning ulushi 10% ni tashkil qiladi, dollardagi kotirovkalar bo’yicha aylanmalarning ulushi esa mos ravishda 90% dan iborat.
Kross-kurslarning xususiyatli jihatlaridan biri shundaki, valyutalar o’rtasidagi kurslarning kotirovkasi qaysi bank kotirovkani o’tkazishiga qarab turlicha bo’lishi mumkin. Aytaylik, funt sterling va yapon ienasi o’rtasidagi kross-kurs uning Britaniya banki yoki Yaponiya banki kotirovkalashiga qarab turlicha bo’ladi. Masalan, Londonda Barclays Bank funtning ienaga nisbatan to’g’ri kotirovkasini 100 iena uchun JPYGBP  0,5990 funt ko’rinishida amalga oshirishi mumkin, shu bilan bir vaqtda Tokiodagi bank 1 funt sterling uchun GBPJPY  166,94 iena ko’rinishida ienaning funtga nisbatan to’g’ri kotirovkasini beradi.
Jahonning asosiy kross-kurslari Reyter WX agentligining sahifalarida to’g’ri va teskari kotirovkalar ko’rinishida taqdim qilinadi va doimiy ravishda avtomatik tarzda bir necha daqiqada joriy to’g’ri dollar kursi asosida yangilanib turadi.
1999 yilda Evropaning ko’pgina valyutalari kross-kurslari Evropa Ittifoqi mamlakatlari umumiy valyutasi - evroning kiritilishi munosabati bilan yo’qoldi. Kross-kurslar qiymati mazkur valyutalarning AQSh dollariga nisbatan kurslari asosida hisoblanadi. Quyida kross-kurslarni hisoblashning uch usulini ko’rib chiqamiz, bunda dollarga nisbatan valyutalar kotirovkalarining to’g’ri yoki teskari ekanligi hisobga olinadi. Kasrlarni bo’lish va ko’paytirishning oddiy
qoidasidan foydalanish bunda juda qulay va yodda saqlash uchun oson bo’ladi, valyuta kurslari esa kasrlar ko’rinishida aks ettiriladi. Shu bilan bir vaqtda USDCHF yozuvini aynan kasr sifatida qabul qilish noto’g’ridir; bu faqatgina valyuta kursining xalqaro amaliyotda umumqabul qilingan belgilanishi xolos. Agar dollarning Shveystariya frankiga nisbatan kursi haqiqiy kasr ko’rinishida aks ettirilganida, 1,7560 kursining mazmuniga yoki bir dollarga to’g’ri keladigan franklar miqdori ma’nosiga CHFUSD yozuvi mos bo’lar edi.
Dollarga nisbatan to’g’ri kotirovkalardagi valyutalar uchun (dollar ikala valyuta uchun kotirovka asosi hisoblanadi) kross-kurslarni hisoblash
Masalan, yapon ienasi va Shveystariya frankining kross-kursini aniqlash talab qilinmoqda – CHFJPY. Kasrlar qoidasini qo’llagan holda, CHFJPY nisbati formulasini chiqarishga harakat qilamiz, bunda yapon ienasi va Shveystariya frankining to’g’ri dollar kurslaridan foydalanib, CHFJPY kasrini yozamiz:

CHF

_{JPY } USD JPY