Xalqaro tijorat ishi

Tovarlarni etkazib berishning bazis shartlari (IKOTERMS-
International Commercial Terms)
«IKOTERMS» ni shakllantirish maqsadi

1. 
   «Inkoterms» maqsadi bulib, tashki savdoda tovar etkazib berish shartlarini tushuntirishning xalqaro qoidalarini tuzish kabul kilingan. Bu esa uz navbatida turli mamlakatlarda bu terminlar kayta ishlanishida tafovutlarni yuk kilishda yoki minimum darajaga etkazishga imkon beradi.
   
2. 
   Ko‘pincha oldi-sotdi muzokara ishtirokchilari o‘z xamkorlarining tashqi savdodagi tajribasi bilan tanish bulmaydi. Bu o‘z navbatida vaqt va balyuta vositalarini talab etuvchi tushunmovchiliklar, ziddiyatlar va sud muxokamalariga olib kelishi mumkin. Bu muammolarni xal etish uchun xalqaro savdo Palatasi 1936 yilda birinchi marta savdo terminlarni unifikatsiyalash maqsadida xalqaro qoidalar ro‘yxatini ishlab chiqdi va namoyish etdi. Bu qoidalar1936 yilning «Inkoterms» i deb ta‘nilgan edi. Keyinchalik 1953, 1967, 1976, 1980 va 1990 va 2000 yillarda zamonaviy xalqaro savdo amaliyotiga ko‘ra bu qoidalarga qo‘shimcha va uzgartirishlar kiritilgan.
   
3. 
   2000 yilda «Inkoterms» ni qayta ko’rib chiqilishining asosiy sababi, EXM vositalari orkali o‘suvchi ma‘lumotlar almashuvidagi terminlarni o’zlashtirish xoxishi edi. Berilgan variant «1990-yilning Inkoterms»i bo’lishi mumkin. Unda bojxona talab etadigan turli xujjatlarni yoki tovar etkazib berishini tasdiklovchi va transport hujjatlarini taqdim etishi lozim. Aloxida muammolar sotuvchining transport hujjatlarini taqdim etishda kelib chiqadi, xususan transportlash jarayonida ko‘llanuvchi konosament. Bu vaziyatda elektron aloqa vositasi orqali xaridorni, oldin sotuvchidan kelgan konosement mavjudligida amal qilishi mumkin bo‘lgan huquqiy munosabat bilan ta‘minlash zarur.
   
4. 
   Qayta ko‘rib chiqishning keyingi sababi transportlash jarayoni texnologiyalarining o‘zgarishi bilan bog‘liq, xususan yuklarning o‘suvchi konteynerlashuvi temir yo‘l vagonlari va avtomashinalarni ko‘llash bilan «roll-on va roll-off» turidagi kemalarida intermodal tashishlarning kengayishi. «1940 yilning Inkoterms» ichidagi «Kursatilgan joyda tashuvchida erkin» termini, turli transport vositalar birlashmasi va termini, turli transport vositalar birlashmasi usullaridan foydalanmagan holda barcha tashishi ko‘rinishlariga nisbatan ko‘llana boshladi. Bunga ko‘ra «Inkorterms»ning birinchi variantli va ma‘lum tranportlash ko‘rinishlari (FOR) FOT va FOB aeroport - franko temir yo’l vagonlari, franko yuk mashinalari ko‘llashdan chiqarib tashlandi.
   
5. 
   «Inkoterms» terminlari qayta ko‘rib chiqish faoliyatini bog‘liq holda, Xalqaro Savdo Palatasining ishchi guruhi tomonidan ba‘zi takliflar berildi. Ya‘ni oson o‘qish va anglash maqsadida savdo termilarini boshqa ketma-ketlikda namoyish etadi. Bu terminlar 4 ta turli bazis toifalarga ajratildi.
   

E (Е) guruhi, EXV shartlarini o‘z ichiga oladi. Bu shartlarga ko‘ra xaridor jo‘natilishga bo‘lgan tayyor mahsulotni sotuvchi omborida oladi.
F (F) guruhi, bunga xaridor toomnidan kursatilgan transport vositalarigacha sotuvchi tovarni etkazib berish shartlari kiradi (FCA, FAS, FOB shartlari).
S guruhiga sotuvchi tashish shartnomasini tuzish lozim, lekin tovar jo‘natilgandan yoki tushirilganidan keyin kelib chiqqan vaziyatlar, qo‘shimcha harajatlar va tovarning yuqolishi yoki buzilishi uning zimmasiga tushmaydi. (CFR, CIF, CPT, CIP).
D guruhiga esa sotuvchi belgilangan joygacha etkazib berish bilan bog‘lik barcha xavf va harajatlarini o‘z zimmasiga olishi to‘g‘risida jami shartlar kiradi. (DAF, DES, DEQ, DDU,DDP) Bu shartlarni 1- jadvalda ko‘rish mumkin.


3-jadval

INKOTERMS 2000
E guruhi tushirish		Zavoddan
F gurhui asosiy tashish jarayoni to’lanmagan	FCA FAS FOB	Fronko - tashuvchi FAS - kema borti bo‘ylab erkin FOB - kema bortida erkin
C guruhi asosiy tashish jarayoni to‘langan	CFR CIF CPT CIP	Qiymat va fraxt SIF qiymat, sug‘urta va fraxt Tashishgacha to‘langan Tashish va sug’urtagacha to’langan
D guruhi etib kelish	DAF DES DEQ DDU DDP	Chegaradagi etkazib berish Kemadan etkazib berish Kema jo‘natilish joyidan etkazib berish Bojsiz etkazib berish Bojli etkazib berish

EXWEX Works Zavoddan (joyni ko‘rsatish bilan)