Xalqaro menejment

 
Bosh kompaniya xorijiy tadbirkorlik uchun mamlakat tanlashga eng katta 
e’tibor beradi. Biror mamlakatda xorijiy filialni tashkil qilish haqida qaror qabul 
qilishdan avval potensial qabul qiluvchi mamlakatlar sharoitlarini to’rtta asosiy 
aspektda, 
ya’ni bozor, iqtisodiy, mahalliy sharoitlar xususiyatlari va 
raqobatbardoshlik aspektlarida o’rganib chiqiladi. 
Tayanch 
iboralar
: 
ko’p 
millatli 
tarmoqlar, 
global 
tarmoqlar, 
raqobatbardoshlik darajasi, mahalliy sharoitlar.
 
 
Nazorat savollari: 
1.Xalqaro kompaniya yangi bozorga chiqishi uchun qanday izlanishlar olib 
boradi? 
2.Qabul qiluvchi mamlakatda raqobatbardoshlik darajasini ushlab turish 
omillari nimalardan iborat? 
3.Xorijiy sherikni tanlash xususiyatlari nimada? 
4.Ko’pmillatli va global tarmoqlar deganda nimani tushunasiz? 
5.Chet elda tadbirkorlik faoliyati sharoitlarini asosan qaysi aspektlarda ko’rib 
chiqish zarur? 
6. Korxonalar TIF asosiy shakllarining afzalliklari va kamchiliklari
nimalardan iborat? 
7. Qabul qiluvchi mamlakatni tanlashda qanday asosiy ko’rsatkichlar 
baholanadi? 
 
 

---

5-BOB. XALQARO KOMPANIYALARNING DAVLAT BILAN 
MUNOSABATLARI 
5.1. Davlatning o’z hududida xalqaro kompaniyalar faoliyatiga 
yondashish tamoyillari 
 
Davlat xorijiy xalqaro kompaniyalar bilan o’z munosabatlarini vakolatga ega 
davlat muassasalari va jamoat tashkilotlarining xalqaro kompaniyalar faoliyatini 
barqarorlashtirishga qaratilgan qonunchilik, ijro va nazorat xususiyatidagi tadbirlar 
tizimi yordamida tashkil qiladi. 
90-yillar oxirlarida ko’p davlatlar milliy hukumatlarining e’tibori xalqaro 
moliyaviy oqimlar hajmining keskin ko’payishi va dinamikasining o’zgarishiga 
qaratilgan bo’lib, ularga qisqa muddatli moliyaviy majburiyatlar, investitsion oqimlar 
va spekulyativ kapital harakati kiradi. Xalqaro kompaniyalar tomonidan amalga 
oshiriluvchi moliyaviy oqimlar qabul qiluvchi mamlakatlar iqtisodiyotiga bevosita 
ta’sir etadi, va Osiyodagi qator rivojlanayotgan davlatlar achchiq tajribasining 
ko’rsatishicha, ularning davlat tomonidan nomuvofiq tartibga solinishi davlatdagi va 
dunyodagi makroiqtisodiy vaziyatni izdan chiqarishi mumkin.
Xalqaro kompaniyalar investitsion faoliyatini davlat tomonidan tartibga 
solishning eng keng tarqalgan vositalariga milliy firmalar hissadorlik kapitalida 
xorijiy investor ulushini cheklash, ishlab chiqarishni boshqarishdagi cheklashlar, 
foydani taqsimlashda maksimal ulushni aniqlash, litsenziyalar, patentlar berish 
shartlari, buxgalterlik hisobotini tekshirish kiradi. Bundan tashqari, chet el 
kompaniyalarining 
sanoatning 
ayrim 
tarmoqlari, 
xizmat 
sohalariga 
(telekommunikatsiya, transport, aloqa, televidenie) kirishi ta’qiqlanadi. Rossiyada, 
masalan, 
konversiya, 
nodir 
metallarni 
qazib 
olish 
va 
ishlov 
berish, 
kommunikatsiyalar kabi xalq xo’jaligining strategik tarmoqlari bilan bog’liq 
loyihalarda chet el firmalari ishtiroki cheklangan. 
Qabul qiluvchi mamlakatda xalqaro kompaniyalarning xorijiy filiallarini tashkil 
etish maqsadlarini besh toifaga ajratish mumkin: 
1. 
Sotish bozorlarini kengaytirish.
Bosh kompaniya qabul qiluvchi mamlakatda 
tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish yoki turli xizmatlar ko’rsatishni tashkil etadi. 
Bunda chet el korporatsiyasi ishlab chiqarish uchun o’z mahsulotini ishlab chiqarish 
texnologiyasini, boshqarish tajribasini va o’z tovar belgisidan foydalanish huquqini 
beradi.
2.