Xalqaro iqtisodiy munosabatlar fakulteti

XVFning O’zbekiston Respublikasida faoliyati

O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri tomonidan 2012 yil 21 noyabrda tasdiqlangan XVF missiyasining O‘zbekiston Respublikasiga tashrifi Dasturiga muvofiq shu yilning 30 noyabrida Davlat statistika qo‘mitasida Veronika Bakalu xonim boshchiligidagi XVF missiyasi bilan uchrashuv tashkil etildi. Mazkur uchrashuvda, shuningdek, XVFning Yaqin Sharq va Markaziy Osiyo mamlakatlari Departamenti direktori o‘rinbosari Daniela Gressani xonim ham ishtirok etdi.

Uchrashuvda O‘zbekiston iqtisodiyotining so‘nggi yillardagi rivojlanishining yakunlari, uning asosiy omillari, milliy hisoblar statistikasining rivojlanishi, iste‘mol narxlari indeksining shakllanishi, statistik ma‘lumotlarni tarqatishning umumiy tizimi va boshqa masalalar muhokama qilindi. 

Uchrashuvning avvalida, xususan, XVF missiyasi vakillariga jahonda davom etayotgan moliyaviy inqirozga qaramasdan, oxirgi yillarda O‘zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlik va yuqori iqtisodiy o‘sish sur‘atlari saqlanib qolinganligi, jumladan 2012 yilning yanvar-sentyabr oylarida YaIMning o‘sish sur‘ati 8,2% ni, sanoat mahsulotini ishlab chiqarish hajmining o‘sish sur‘atlari -7,2%, qishloq xo‘jaligi - 7,1%, asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar – 9,8%, qurilish ishlari hajmi - 9,8%, chakana savdo – 12,6% ni va aholiga pullik xizmat ko‘rsatish - 14,9% ni tashkil qilganligi ta‘kidlab o‘tildi.

Shu o‘rinda, milliy statistikani takomillashtirishdagi yutuqlar haqida ham ma‘lumot berib o‘tildi. Ya‘ni hozirgi kunda statistika ko‘rsatkichlarini hisoblash uslubiyatini yanada takomillashtirish maqsadida 2011-2012 yillar davomida Davlat statistika qo‘mitasi tamonidan 20 dan ortiq uslubiy hujjatlar ishlab chiqilganligi, tasdiqlanganligi va statistika amaliyotiga joriy qilinganligi, shuningdek, 2013 yil uchun Davlat statistika qo‘mitasining uslubiy nizomlarni ishlab chiqish rejasiga asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarni sof choraklar asosida hisoblash va YaIM ni ishlab chiqarish usuli bilan doimiy narxlarda IFTUT 2-tahrir asosida hisoblash bo‘yicha uslubiy ishlar kiritilishi rejalashtirilayotganligi haqida xabar berildi. 

Uchrashuvda, Davlat statistika qo‘mitasi rahbariyati milliy hisoblar va narxlar statistikasining uslubiyatini takomillashtirish bo‘yicha erishilgan yutuqlar to‘g‘risida XVF missiyasiga to‘liq ma‘lumot berdi.

Bundan tashqari, milliy statistikani rivojlantirish maqsadida MHT-2008 tavsiyalarini statistika amaliyotiga tadbiq etish bo‘yicha ishchi guruhi tomonidan “Markaziy bankning ishlab chiqarish hajmi”, “Bilvosita o‘lchanadigan moliyaviy vositachilik xizmatlari”, “Ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarga xarajatlar” komponentlari bo‘yicha o‘zgarishlarning MHT ko‘rsatkichlariga ta‘siri tajriba hisob-kitoblarida o‘rganilayotganligi, milliy hisoblar va narxlar statistikasi uslubiyatini takomillashtirish maqsadida keyingi yillarda Davlat statistika qo‘mitasi tomonidan olib borilgan ishlar hamda erishilgan yutuqlarga XVF missiyasi tomonidan ijobiy baho berildi. 

Shuningdek, XVF vakillari barcha qo‘yilgan va muhokama qilingan savollarga to‘liq javoblar va izohlar oldilar.²¹

Ikkinchi bob xususida quyidagi xulosalarni keltirishimiz mumkin;

• 
  Jahon iqtisodiyotining goballashuvi sharoitada XVF faoliyatiga o’zgartirishlar kiritish zaruriyatini taqazo qilayotganini;
  
• 
  Iqtisodiy-moliyaviy inqiroz sharoitida XVF mexanizmlarining o’z ta’sirini yo’qotishi va ularni isloh qilish borasidagi muammolarnni mavjudligini;
  
• 
  XVF faoliyatida tub islohatlar “Guruh 20’’ tomonidan taklif etilayotganini va uning bir necha yo’nalishlari ko’rib chiqilayotganini;
  
• 
  O’zbekiston va XVF o’rtasidagi aloqalarning nechog’lik O’zbekiston Respublikasi uchun zaruriyatini va munosabatlarni yana chuqurlashtirish borasida qilingan ishlarni bilishmiz mumkin.
  

Xulosa

XVF faoliyati takroriy va rivojlanib borayotgan inqiroz sharoiti ostida yilda yilga o’zgarib, Jahon xo’jaligi va mamlakatlar talabidan kelib chiqqan holda ularga moslashib bormoqda. Bilamizki hech bir tashkilot xoh u xalqaro arena faoliyat yutadigan bo’lsin xoh milliy tizimda ish olib borishidan qat’iy nazar hozirgi zamon globalizatsiya sharoitida tarkibiy islohotlar o’tqazmay turib, yetakchilikni saqlab qololmaydi. XVF ham bundan mustasno emas.

XVF uchun muhim sinov sifatida Jahon ro’y bergan valyuta va moliya inqirozlari bo’ldi. Ushbu holatda uning faoliyati e’tirozlarga uchradi.Fondni o’z vaqtida jahon valyuta va moliya bozorida rivojlangan inqirozni oldinda ko’ra bilmaganlikda ayblashdi. XVF faoliyatida chuqur islohatlar o’tqazilishi lozimligi 2000-yillining ikkinchi yarmida yaqol ko’zga tashlandi.

Hozirgi kunda ko’pchilik davalatlar XVFga ishonchsizlik bilan qarashmoqda, bu holatni oldini olish uchun XVF rahbarlari tomonidan davlatlar o’rtasida ovozlar taqsimoti va qaror qabul qilish jarayonidagi nomutonosibligni yo’qotish taklif qilinmoqda. XVFning faoliyatiga G’arb davlatlari va Yaponiyaning ta’siri yuqori. Eng ko’p ovozga ega bo’lgan AQSh XVFda ovoz berish jarayonida veto huquqiga ega bo’lgan yagona davlat hisoblanadi. Chunki muhim qarorlarni qabul qilish jarayonida a’zo davlatlarning 85% ovozi shart. Shu kabi muammolar XVFni obyektiv tashkilot sifatida faoliyat yuritishiga halaqit bermoqda. Ushbu kurs ishida biz shu kabi hal qilish borasida takliflar kiritganmiz. Va quyida ta’kidlab o’tamiz.

Ushbu kurs ishida XVFning faoliyatni, uning jahon iqtisodiyotidagi o’rnini va uning muammolarini o’rganib quyidagi xulosa va takliflarga keldim:

1. 
   XIX asr yangi iqtisodiy tuzum asri sifatida ustmilliy tashkilotlarni jahon valyuta tizimidagi o’rnini oshirishni talab qiladi. Shu bilan birga XVF mexanizmlarini yangilash, XVF faoliyatiga tarkibiy islohotlar o’tqazish va bu orqali yangi turdagi inqirozlarni bartaraf etish bu tashkilotning bosh maqsadi bo’lishi shart;
   
2. 
   Rivojlanayotgan Davlatlar tomonidan XVFga nisbatan norozlikka barham berish uchun a’zo davlatlar o’rtasida kvotalar taqsimotini rivojlantirish;
   
3. 
   XVF pul birligi sifatida tasis etilgan SDRni yanada mukkammalashtirish zaruriyati borligi. Chunki uning kursni aniqlashdagi muammolar, unga nisbatan ayrim a’zo davlatlarning ishonchsizligiga olib kelmoqda.
   
4. 
   XVFga G’arb davlatlarning ta’sirni kamaytirish; Kvotalar taqsimotini qayta ko’rib chiqqan holda AQSh ustunligiga barham berish zarurligi; Rivojlanayotgan davlatlarning ham uning faoliyatiga yetarlicha ta’sir ko’rsatib bilishning kerakligi;
   
5. 
   XVF kurs rejimini tanlash mobaynida har bir davlatning o’ziga xos iqtisodiy ahvolidan kelib chiqqan holda kurs yo’nalishini tanlash;
   
6. 
   Kreditlash shartlarini yanada yumshatish. Shu bilan birga uning shartlari ma’lum bir davlatlar mafaati uchun xizmat qilmasdan, kredit oluvchi davlat uchun keyinchalik barqaror iqtisodiy o’sishni ta’minlashi shartligi
   

‘’Ayrim iqtisodiyotlarni tubdan bir biridan farq qilish XVFni har bir davlat uchun alohida strategik lohiya ishlab chiqishiga undamoqda. Va zamon zayli bilan XVF bir joyda qotib qolgani yo’q. U doimo rivojlanishda va islohotlar uchun doim tayyor!’’ XVF rahbari Kristian Lagard xonim.²²

7.