Xalqaro iqtisodiy munosabatlar fakulteti

2.2 Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va qarshi choralar tizimida XVFning o’rni

Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida shu narsa ma’lum bo’ldiki XVF bu kabi inqirozlarni bartaraf etish uchun yetarlicha imkoniyatga ega emas ekan. Oxirgi yillarda shaxsiy kapitalning transchegaraviy oqimini keskin oshishi , shuning natijasida esa u bilan bog’liq bo’lgan moliyaviy texnolgiyalarning qiyinlashish, hozirda davlatlar o’rtasida moliyaviy integratsiyani chuqurlashuvi natijasida real iqtisodiyot v a moliya sektori o’rtasidagi katta tafavutning yuzaga kelishiga olib keldi. Ushbu holat 2003-2007 yillar oralig’ida tarixiy global rivojlanishga asos bo’ldi, lekin bu jarayoni yanada keskin tus olish oxir oqibat moliyaviy inqirozga ya’ni AQShda ro’y bergan ipoteka bozoridagi inqirozga va keyinchalik ushbu holatni barcha dunyo davlatlarga tarqalishiga olib keldi.

Ushbu holatni ro’y berishiga XVFni o’z vaqtida bu holatni bartaraf etish uchun chora-tadbirlar ishlab chiqmaganligi sabablardan biri sifatida ko’rsatildi. Ko’pchilik iqtisodchilar XVF tomonidan berilgan moliyaviy yordamlarning inqirozni yengishga yordam bermaganligidan hayron qolishmadi. Ularning fikricha XVFda yirik islohatlar o’tqazish davri kelganligini aytishdi. Bu haqida Sank-Peterburgda o’tqazilgan Iqtisodiyoti forumida gapirildi. Katta yigirmalik yetakchilari XVF isloh o’tqazish borasida shunday fikrlar bilan chiqishdi. Gordon Braun aytishcha ‘’Ular kapital oqimining lokal faoliyati uchun yaratilgan, global oqimiga emas.Bu institut kelajakda ro’y berishi mumkin bo’lgan muammolarni hal qilish uchun endi yaroqsiz. Ammo ushbu Xalqaro institutga jahon moliya tizimini barqarorlashtirishga , keyinchalik esa monitoring qilish uchun katta hajimdagi ish yuklatiladi.’’¹⁵

XVF faoliyatini mukammalashtirishga keladigan bo’lsak, hozirgi kunda XVF o’zining faoliyatiga bir necha o’zgartirishlar kiritgan. Birinchi o’rinda og’ir ahvolda qolgan a’zo davlatlarga kreditlash bilan bog’liq o’zgartirishlar misol qilib olsak bo’ladi. 2009-yilning mart oyida ‘’Moslashuvchan kredit linyalari’’(FCL) programasi joriy qilindi. Uning yordamida Davlatlar endilikda tez fursatda va yengil shartlar asosida kreditlar olish imkoniyatiga ega bo’lishdi. Bu dastur iqtisodiyoti o’rtacha darajada rivojlangan davlatlarga mo’ljallangan edi.

Yana bir yangilik sifatida Ijroiya kommiteti fondi obligatsiyalar chiqarish yo’li bilan sarmoya jalb qiladi. Xitoy hukumati 40 mlrd dollar atrofida XVF obligatsiyalarini xarid qilmoqchi, lekin hozirda buni iloji yo’q, chunki Xitoy XVFda 4%da kamroq ovoz berish huquqiga ega.

Bu kabi nomutunosiblik oldin olish uchun choralar ko’rilmoqda. XVFni mandatlari qayta ko’rib chiqish chog’ida, nazorat qilish, kreditlar ajratish, xalqaro valyuta tizimi faoliyatini tartibga solish tizimida yangicha prinsiplar ishlab chiqilishi kutilmoqda. Bu jarayon davomida XVFning resurslar hajmi to’liq bahosi va kvotalar va zayomlar o’rtasida taqsimlanish ko’rib chiqiladi. Asosiy e’tibor moslashuvchan kredit liniyalari hamda previntiv kelushuvlarni qabul qilishga qaratilib, o’zgarib turadigan moliyaviy oqimlar qarshi davlatlarga samarali ko’maklashish kuzda tutiladi Fondga bu borada Katta yigirmalik davlatlari tomonidan qabul qilingan ‘’Izchil, ishonchli va barqaror o’shish asoslari’’ dastursi ko’maklashishi kerak. Bu dastur asosida XVF a’zo davlatlar ustidan nazorat olib borish funksiyasini yanada mukammalashishi ko’zda tutilmoqda.¹⁶

Hozirgi kunda XVF o’z daromadlarini oshirish borasida yangi model ustida faoliyat olib bormoqda . Bunga oltinni sotish va kredit va subsidyalarni hajmi oshirib, o’zida mavjud bo’lgan imtiyozli kreditlarni hajmini ko’paytirish maqsadida resurslarni jalb qilmoqda. Yana shuni etish lozimki, Inqirozdan so’ng og’ir ahvolda qolgan a’zo davlatlar talablarini inobatga olgan holda, XVF tahli uyushtirib, past darajadagi daromadga ega bo’lgan davlatlarga nibatan iqtisodiy siyosiy choralarni qayta ko’rib chiqqan holda ushbu davlatlarda iqtisodiy o’sishni hamda makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlik ta’minlashga harakat qiladi.