130
o‘zgartirish kiritish orqali ta’sis etilishi lozim edi, Xavfsizlik Kengashi
rezolyutsiyasi
bilan emas;
- BMT ustavining 7 bobi Xavfsizlik Kengashiga xalqaro sud
organini ta’sis etish vakolatini bermaydi.
Prosecutor v. Joseph Kanyabashi (RXJT) ishi bo‘yicha sud
kamerasi BMT ustavi Xavfsizlik Kengashiga tinchlik va xavfsizlikka
tahdid yuzaga kelganda bunday organni ta’sis etishga to‘sqinlik qilmaydi.
Chunki BMT ustavining 7 bobi 39 moddasi mazkur masalada
harakatlarni tanlashda keng erkinlikka ega Xavfsizlik Kengashi ixtiyoriga
havola etadi.
827 va 955-son rezolyutsiyalarni qabul qilib Xavfsizlik Kengashi
xalqaro tribunallarni (RXJT, SYXT) ta’sis etib xalqaro gumanitar
huquqning qo‘pol buzilishi uchun javobgar bo‘lgan shaxslarni sud qilish
maqsadini e’lon qildi va bu bilan keyingi huquqbuzarliklarni oldini oldi
va mintaqadagi tinchlik va xavfsizlikni tiklashga ko‘maklashdi.
Xavfsizlik Kengashi harakat qilgan holat Shuni ko‘rsatmoqdaki u sobiq
Yugoslaviyadagi nizolar ichki yoki xalqaro ekanligini ko‘rsatmagan
holda mazkur maqsadga erishishga intilgan.
Xavfsizlik Kengashining nizoning ichki yoki xalqaro tavsifga ega
ekanligi yuzasidan qaror chiqarmaslikdan maqsadi uni tinchlik yo‘li bilan
hal etishga intilishi 1993-yil 3-maydagi Bosh kotib ma’ruzasidava
Xavfsizlik Kengashi a’zolarining Ustavni sharhlashga doir bayonotlarida
ifodalangan.
92
RXJT – genotsid bo‘yicha hukm chiqargan
93
va , zo‘rlashni
genotsidni sodir etish usuli sifatida tan olgan birinchi sud organi
hisoblanadi. Bundan tashqari RXJT ilk bor to‘g‘ridan to‘g‘ri va ommaviy
tarzda genotsidni sodir etishga jalb etgoanlik uchun ommaviy axborot
vositalarining vakillarini shaxsiy javobgarlikka tortilgan.
2011-yilning 4-noyabri holatiga ko‘ra Tribunal birinchi instansiyada
ayblanayotgan 92 ishdan 76 tasini tugatgan, shu jumladan ikki jinoyat
ishini milliy sudlarga o‘tkazish va ikki ayblov xulosani chaqirtirib olgan.
Tribunal birinchi instansiya bo‘yicha 70 ayblanuvchiga nisbatan 50 qaror
chiqargan, va ulardan 9 o‘z aybini tan olgan. Apellyatsiya ish yurituvi 37
shaxsga nisbatan tugatilgan. Bugungi kunda odil sudlovdan yashiringan
hech bir shaxs ozodlikda qoldirilmagan.
SYXT kabi Runda Tribunali ham tribunal faoliyatini tugatish
Strategiyasini ishlab chiqqan. 2003-yilda Ruanda bo‘yicha xalqaro
92
См.: Док. ООН S/25704 (3 мая 1993 г.), п.62.// http://www.un.org.
93
См.: Там же. МУТР (Судебная палата), Решение от 2 сентября 1998г. // http://www.un.org.
131
tribunal yurisdiksiya Xavfsizlik Kengashining 1503 (2003)-son
rezolyutsiyasiga asosan: 2004-yil oxiriga barcha tergovni yakunlash,
birinchi instansiya sud jarayonlarini 2008-yil oxiriga va butun Tribunal
ishini 2010-yilda tugatish maqsadida mazkur Strategiyani («ishni
yakunlash Strategiyasi») tasdiqladi.
94
Xavfsizlik Kengashi 2010-yildagi 1966-son rezolyutsiyasiga asosan
ikkita bo‘limga ega Jinoyat tribunallari uchun Xalqaro qoldiq
mexanizmini ta’sis etdi va ular 2012-yil 1-iyuldan (RXJT bo‘yicha
bo‘lim) va 2013-yil 1-iyuldan (SYXT uchun bo‘lim) faoliyat ko‘rsata
boshladi va mazkur mexanizm Ustavini tasdiqladi.
Xavfsizlik Kengashi RXJT va SYXT o‘zining butun qolgan
ishlarini 2014-yil 31-dekabrga qadar tezkor ravishda tugatishga, o‘z
yopilishini tashkil etish va har bir Tribunalda o‘tuvchi guruhlar
yordamida Mexanizmga o‘tilishini ta‘minlashag tayyorgarlik qilishga
undadi.
O‘z faoliyatini yurita boshlagan davrdan, Mexanizm – Mexanizm
ustaviga rioya etgan holda Tribunal Yurisdiksiya, huquq va
majburiyatlari hamda asosiy funksiyalari davomchisiga aylanadi. BMT
tomonidan RXJT va SYXT bo‘yicha tuzilgan barcha bitim va xalqaro
shartnomalar Mexanizmga nisbatan mutatis mutandis qo‘llanishda
bo‘lishda davom etadi.
Xalqaro qoldiq mexanizmi RXJT va SYXT ning moddiy, hududiy,
vaqtincha va personal Yurisdiksiya davomchisi hisoblanadi.
Mexanizm Ustav qoidalariga muvofiq RXJT va SYXT ayblov e’lon
qilgan va eng yuqori rahbarlarga tegishli bo‘lgan va shu bois sobiq
Yugoslaviya hududida 1991-yildan buyon, shuningdek, Ruanda
hududidagi 1994-yil 1-yanvardan 31- dekabrga qadar va Ruanda
fuqarolari tomonidan qo‘shni davlatlar hududida sodir etilgan genotsid va
xalqaro gumanitar huquqning boshqa tarzdagi qo‘pol buzilishi uchun
ko‘proq javobgar bo‘lgan shaxslarni sud qilish vakolatiga ega.
Mexanizm ikki bo‘limga ega: biri RXJT va biri SYXT uchun.
SYXT bo‘limi Gaaga shahrida joylashgan. RXJT bo‘limi esa Arushada
joylashgan. U quyidagi organlardan iborat:
a) Mexanizmning har bir bo‘limi uchun alohida Sud kamerasini o‘z
ichiga oluvchi kameralarni va Mexanizm bo‘limlari uchun umumiy
bo‘lgan Apellyatsiya
kamerasi;
b) Mexanizmning har ikkala bo‘limi uchun umumiy bo‘lgan
94
См.: UN Doc. S/Res. 1503 (2003) // http://www.un.org.
132
Ayblovchi;
v) Mexanizmning har ikkala bo‘limi uchun umumiy bo‘lgan va
Mexanizmga, kameralar va Aybdorni qo‘shib ma’muriy xizmat
ko‘rsatilishini ta‘minlovchi Kotibiyat.
Mexanizm va milliy sudlar sud tergovi bo‘yicha parallel
yurisdiksiyaga ega. Ustavga muvofiq Mexanizmyurisdiksiya milliy sudlar
yurisdiksiyadan ustuvor hisoblanadi.
2014-yil
30-iyun
holatiga
ko‘ra
Tribunal Sudkamerasi,
Apellyatsiyakamerasi, Ayblovchi Kanselariyasi va Kotibiyatdan iborat.
Sud kamerasidagi masalalar mazmuniga doir tugatilgan.
2014-yil 1-avgustida RXJT Ruandaga u tomonidan xibsda
saqlanayotgan ikkinchi ayblanuvchiga nisbatan sud muhokamasi uchun
ishni o‘tkazdi va qolgan boshqa Apellyatsiyalarni tezkor ko‘rib chiqishni
yakunlash bo‘yicha bor kuchini ishga solishda davom etdi. Apellyatsiya
kamerasi 5 shaxsga nisbatan 3 qaror qabul qildi. Shunday qilib,
Apellyatsiya bosqichida umumiy miqdorda 51 kishiga nisbatan ishlar
yakunlandi. RXJTning 2014-yil 1-avgustdagi Xavfsizlik Kengashiga
yillik hisobotiga ko‘ra, bitta ishdan tashqari barcha ishlar bo‘yicha
Apellyatsiya ish yurituvi yakunlanga bo‘lib, mazkur tugallangan ish
bo‘yicha 2015-yilda qaror qabul qilish rejalashtirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: