X. X. Komilova, U. A. Vohidova

Universallik  (diffuzlik)  vaqtdan  tashqari  xech  qanday 
cheklashni e ’tirof etmaydigan moda qiymati.
Kostyum tarixida modaning universalligi  XIX asrda yuz berdi, 
XVI  asrda  esa  Yevropada  avval  italyan,  keyin  ispan  modalari  keng 
tarqalgandi.  Modaning  rivojlanishi jamiyatni  barcha  o ‘zgarishlarini 
aks  ettiradi:  sanoatning  gurkirab  rivojlanishini,  yangi  transport  va 
kommunikatsiya  vositalarini  paydo  bo‘lishini,  xalqlararo  madaniy 
aloqalaming kuchayishini.  Madaniy  namunalaming  bir  ijtimoiy  gu- 
ruhdan  ikkinchisiga,  bir  mamlakatdan boshqa mamlakatga  o‘tishida 
modaning muhim qiymatlaridan biri universallik hisoblanadi.
V.M.Krasnov  moda  tarixida  universallik  bilan  bog‘liq  uch 
tomonini ajratgan:  yagona moda (ibtidoiy jamiyatda); maxsus moda 
(tabaqali jamiyatda);  ommabop moda (demokratik jamiyatda).
Demonstrativlik  moda  kommunikatsiyaini  bir  shaklidir,  u 
moda  muxlislariga  o‘zlari  to ‘g‘risida  boshqalarga  m a’lumot  beri- 
shiga  imkon  beradi.  Eng  aw alo  moda  o ‘z  ijtimoiy  maqomini  yoki 
undan ham yuqori illyuziyasini namoyish etishga imkon beradi.
Modaning  o'yin  qiymati  evristik  ijodiy  faoliyati  bilan  bog‘liq 
va  u  yangilikni  izlashni,  yangilikni  yaratishni,  eskilikni  yangi 
sifatida  tavsiya  etishni  rag‘batlantiradi.  Zamonaviy  dizaynda  o ‘yin 
elementlari  muhim  rol  o‘ynaydi,  chunki  u  insonning  ijodiy  qobili- 
yatlarining  rivojlanishiga  qaratilgan,  o ‘yinda  natijasi  emas,  balki 
jarayon  muhim  (dizayner  va  iste’molchining  hammuallifligi  kon- 
sepsiyasi  bilan  bog‘Iiqligi).  0 ‘yin  dunyoni  tushunish  shakli  bo‘lsa, 
moda  esa  o ‘ziga  xos  qoidalariga  ega  o £yin  muomalasining  shakl- 
laridan  biridir.  Modaga  asosiy  o ‘yin  xususiyatlari  mansub:  fazoda 
emas,  vaqt  mobaynida  cheklanish,  ixtiyoriylik,  odatiy  hayot 
chegarasidan chiqish, muayyan “o‘yin qoidalarini” mavjudligi.
Modaning  ikkilamchi (sirtqi)  qiymati  konkret vaziyat  va  moda 
muxlislarning  kategoriyasi  bilan  bog‘liq,  ular  qarama-qarshi 
qiymatlarni  ko‘zlaydi:  ijtimoiy  tenglikni  yoki  elitarlikni,  go‘zallik 
yoki  faqat  qulaylikni  va  b.  Bir  xil  moda  namunalari  har  xil 
maqsadga erishishga imkon beradi. Masalan,  sitilgan djins buyumlar 
ayrimlar  uchun  prestij  marka  bilan  maqtanish  imkoniyati  bo‘lsa, 
boshqalar  uchun  esa  o‘z  demokratikligini,  iste’molda  odmiligini 
namoyon etishdir.
100

---

Ikkilamchichi  qiymatlar  insonni  dunyoga  va  o‘ziga, jamiyatga 
va  ijtimoiy  guruhlarga,  tabiatga  munosabatini  namoyish  etadi.  U 
yoki  bu  modali  namunalarni  tanlaganda  odam  shularni  faraz  qiladi: 
“Men  hammadek”,  “Menda  boshqalarda  yo‘q  narsalarim  bor”, 
“Menda  xohiagan  narsalarim  bor”.  Ma’lum  modani  tanlaganda 
inson modaga o ‘z munosabatini namoyish etadi.