|
Dunyo okeanining biogeografik oblastlari
.
Okean suvining yuza qatlamida
va dengiz ostining qirg’oqbo’yi qismida yashaydigan organik dunyo o’zining
floristik va faunistik tarkibiga ko’ra bir qator biogeografik oblastlarni vujudga
keltiradi. Suv yuzasida hayot sharoitining almashinishida orografik to’siq va keskin
350
chegara yo’qligi tufayli Dunyo okeanida ajratilgan biogeografik oblastlar miqyos
jihatidan muayyan tabiiy geografik zonalarga yoki zonalar guruhiga to’g’ri keladi.
Okeandagi biogeografik oblastlar nihoyatda yirik akvatorial birliklar bo’lib,
materiklarda ajratiladigan tabiiy geografik oblast tushunchasidan bir muncha farq
qiladi.
Dunyo okeanida A.G.Voronov (1963) tomonidan quyidagi biogeografik
oblastlar ajratilgan: Arktika, Shimoliy Atlantika, Shimoliy Tinch okean, Tropik-
Atlantika, Tropik-Hind-Tinch okean va Antarktika. Ayrim hollarda Antarktika
oblasti doirasida Notal-Antarktika kichik oblasti ham ajratiladi. Har qaysi
biogeografik oblast litoral (qirg’oqbo’yi) va pelagial kichik oblastlarga bo’linali.
Arktika oblasti haroratining yil davomida pastligi, muz bilan qoplanganligi, suv
sho’rligining nisbatan kamligi, flora va fauna tarkibining kambag’alligi va
organizmlarning kam mahsuldorligi bilan xarakterlanadi. Faqat yoz faslida
fitoplankton, zooplankton va boshqa hayvonlarning rivojlanishi uchun qulay sharoit
vujudga keladi. Arktika oblastida 3000 turga yaqin tirik organizmlar yashaydi.
Shundan 150 turi baliqlar va 17 turi sut emizuvchilardir. Baliqlardan lasossimonlar,
koryushkasimonlar, treskasimonlar va kambalasimonlar ko’p tarqalgan. Sut
emizuvchilardan kitlarning ayrim turlari, Grenlandiya tyuleni, morjlar va oq ayiqlar
uchraydi. Oblastning markaziy qismi yil bo’yi muz bilan qoplangan.
Shimoliy Atlantika va Shimoliy Tinch okean oblastlari Dunyo okeanining
subarktika va mo’tadil zonalarida joylashgan. Ular boreal oblastlari deb ham ataladi.
Bu oblastlarda Arktika oblastiga nisbatan suv haroratining yuqoriroq bo’lishi
o’simlik va hayvonot olamining yaxshi rivojlanishiga va ularning turlarga boy
bo’lishiga imkon yaratgan. Boreal oblastlar biomassaga nihoyat darajada boy bo’lib,
Dunyo okeani oblastlari ichida biomassa miqdori jihatidan birinchi o’rinda turadi.
Asosiy baliq ovlanadigan rayonlar ham shu oblastlarda joylashgan.
Shimoliy
Atlantika
oblastida
baliqlardan
treska,
piksha,
sayda,
kambalasimonlar ko’pchilikni tashkil etadi. Qisqichbaqasimonlardan langustalar,
omarlar, krevetkalar ko’p, sut emizuvchilardan tyulenlar yashaydi. Shimoliy Tinch
okean oblastida lasossimon baliqlar Uzoq Sharq sardinasi, umurtqasizlardan
Kamchatka krabi ko’p ovlanadi. Sut emizuvchilardan dengiz mushugi, kalan, sivuch
va kitsimonlar xarakterli.
Tropik-Atlantika va Tropik-Hind-Tinch okean oblastlari ekvatorial,
subekvatorial va tropik zonalarda joylashgan. Ular tabiiy sharoiti jihatidan bir-biriga
o’xshash, suv yuzasi Arktika va Antarktika oblastlariga nisbatan yorug’likni ko’p
oladi, harorat yil bo’yi yuqori bo’lib, +20
0
S dan pastga tushmaydi. Bu yerda organik
hayotning zichligi boreial oblastlariga nisbatan past, lekin faunasining tur tarkibi
xilma-xil. Tropik-Atlantika oblasti faunaga boyligi jihatidan ikkinchi o’rinda turadi.
Tropik oblastlarning pelagial zonasida akulalar, tuneslar, tutashjag’lilar, laqqa
baliqlar, uchar baliqlar, dengiz toshbaqalari, bental zonasida marjon riflari, kraplar,
langustalar, qorinoyoqli va ikki tabaqali molyuskalar, sohillarida mangra
chakalakzorlari ko’p uchraydi. Tropik-Hind-Tinch okean oblastining faunasi xilma-
xil, qadimiy turlarga boy, endemiklar ko’p, hayvonlarning sof tropik turlari keng
tarqalgan. Sut emizuvchilardan kichik kashalotlar, del’finlar, dyugonlar xarakterli.
351
Har ikkala oblastda o’ziga xos litoral biosenozlarni vujudga keltirgan marjon
koloniyalari yaxshi rivojlangan.
Antarktika oblasti tabiiy sharoiti jihatidan Arktika oblastiga o’xshash bo’lib,
suvining harorati doimo past, muzlik rejim uzoq davom etadi va h.k. Uning janubiy
qismi Sirkum qutbiy kichik oblastiga, shimoliy qismi Notal – Antarktika kichik
oblastiga qaraydi. Antarktika suvlaridan dengiz olabug’asi, kit, kasholot, kasatkalar
ovlanadi. Baliqlar va sut emizuvchilar keng tarqalgan qisqichbaqasimon krillar bilan
oziqlanadi. Antarktika uchun pingvinlarning bir necha turlari xarakterli. Qirg’oqqa
yaqin joylarda dengiz mushugi, dengiz fili, dengiz qoploni, tyulenlar yashaydi.
Janub kiti, kichik kit, kurak oyoqlilarning ayrim turlari endemik hisoblanadi.
Dunyo okeanida o’simliklarning geografik tarqalishi ham biogeografik
oblastlarning tabiiy sharoiti bilan chambarchas bog’liq. Tropik oblastlarda Sargasso
va turli xil ohakli suv o’tlari rivoj topgan, Shimoliy Tinch okean oblastining
Shimoliy qismida va Antarktika oblastining Notal-Antarktika kichik oblastida
diatom suv o’tlari, Shimoliy Tinch okean va Antartika oblastlarida laminariy suv
o’tlari keng tarqalgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
