X. Vaxobov, A. A. Abdulqosimov, N. R. Alimkulov

Foydali qazilmalari. 
Foydali qazilmalar tarqalish xarakteri materikning 
geologik strukturasiga, tektonikasiga va relyefiga bog‘liq. Binobarin, qazilma 
boyliklarni regional tarqalish xususiyatlarini hisobga olib, Shimoliy Amerika 
hududida beshta majmua ajratish mumkin: Kanada qalqoni, Markaziy va Buyuk 
tekisliklar, Appalachi tog‘lari, Kordil’era tog‘ tizimi foydali qazilmalar majmuasi. 
Materikning foydali qazilmalari Kanada qalqoni turli xil rudali konlarga juda 
boy. Majmuaning rudali qazilmalari qadimiy kristall va metamorfik jinslarda hosil 
bo‘lgan temir, nikel, mis, kobalt, oltin, platina, kumush, uran va boshqa metallardan
iborat. Bu boylikllarni qazib olish va qayta ishlash tog‘-kon
sanoatlari asosan Buyuk 
ko‘llar atrofida va qalqonning g‘arbidagi Katta Nevolniche ko‘li yaqinida barpo 
etilgan. Temir konlari Labrador yarim orolida ham mavjud. 
Markaziy va Buyuk tekisliklar majmuasi hududida rudali va rudasiz foydali 
qazilmadar keng tarqalgan. Bu yerdan asosan neft va toshko‘mir qazib olinadi. 
Toshko‘mir Appalachioldi cho‘kmasidagi Pensilvaniya havzasida, Missisipi 
pastekisligi botig‘ida, Kordil’eraoldi cho‘kmasida, Texas havzasida ko‘p uchraydi. 
Shimoliy Amerikaning asosiy ko‘mir konlari va ko‘mir zahirasi AQSh hududiga 
to‘g‘ri keladi. Toshko‘mir konlari paleozoy va mezozoy yotqiziqlarida hosil 
bo‘lgan. 
Materikning asosiy qazilma boyliklaridan biri neft hisoblanadi. Neft konlari 
hosil bo‘lishiga ko‘ra turli geologik davrlarga to‘g‘ri keladi. Texas, Kanzas va 
Oklaxoma havzalaridagi neft konlari silur, devon va karbon davrlari yotqiziqlarida 
hosil bo‘lgan. Eng yirik neft konlari Appalachi tog‘lari atrofida va paleozoy 
strukturasining botiqdarida to‘plangan. Meksika qo‘ltig‘i sohillarida neft perm 
qatlamlaridan qazib olinadi. Florida yarim orolida juda katta fosforit koni 
joylashgan. Appalachi majmuida paleozoy tog‘ burmalanishlarida vujudga kelgan 
qazilma boyliklar uchraydi. Eng ko‘p tarqalgani toshko‘mir va temir rudalari 
hisoblanadi. Appalachining shimoliy kristalli qismida polimetallar, mis, qo‘rg‘oshin 
va boshqalar bor. 
Kordil’era foydali qazilmalar majmui Shimoliy Amerika hududida xilma-xil 
rudali va rudasiz qazilmalarning keng tarqalganligi bilan farq qiladi. Kordil’eraning 
butun yo‘nalishi bo‘ylab, nevada va laramiy orogenik zonalarida ham polimetallar, 
mis, oltin, kumush, surma, simob, molibden, vanadiy, volfram, uran va boshqa 
qazilma boyliklar joylashgan. Bu majmuadan toshko‘mir, neft grafitlar ham qazib 
olinadi. Kaliforniyada tog‘ oralig‘i botig‘ining neogen yotqiziqlarida hosil bo‘lgan 
juda katta neft konlari bor. 

---

150