X to‘xtaboyev kimyo 9


oksidlanish-qaytarilish jarayoni elektroliz deb ataladi



Download 3,01 Mb.
Pdf ko'rish
bet64/143
Sana11.03.2023
Hajmi3,01 Mb.
#918140
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   143
Bog'liq
kimyo 9 uzb

oksidlanish-qaytarilish jarayoni elektroliz deb ataladi.
Elektrolizning mohiyati shundan iboratki, katodda qayta-
rilish jarayoni, anodda oksidlanish jarayoni boradi. Jumladan, 
http:eduportal.uz


86
elekt rolit eritmasidan elektr toki o‘tkazilganda eritmadagi mus-
bat ionlar katodga tomon borib elektronlar qabul qiladi va
neytral atomlarga aylanadi, manfiy ionlar anodga tomon borib 
zar yadsizlanadi, elektronlarini beradi. Fikrimizni isbotlash 
uchun mis (II)-xlorid CuCl
2
suvdagi eritmasining elektrolizini 
ko‘rib chiqaylik. Eritma orqali elektr toki yuborilsa, eritmadagi 
Cu
2+
va Cl

ionlari tegishli elektrodlarga tomon yo‘naladi va
ularda quyidagi jarayonlar sodir bo‘ladi:
Katod Cu
2+
+ 2
ē
= Cu°, anod 2Cl

– 2
ē
= Cl
0
2
.
Elektrod potensiali –0,41 ev/atom dan kichik bo‘lgan me-
tal larning tuzlari eritmasidan elektr toki o‘tkazilganda, katodda 
me tall ionlari emas, balki suv molekulalari qaytarilishi kerak. 
Is bot uchun NaCl ning suvdagi eritmasi elektrolizini ko‘rib 
chiqaylik:
katod Na
+
Cl
– 

anod
(Anod) 2h
2
O + 2
ē
= h
0
2
+ 2Oh

; 2Cl

– 2
ē
= Cl
0
2
.
Bu holatda suv molekulalari potensiallar qatorida alumi-
niydan oldin joylashgan eng faol metallar tuzlarining eritma-
lari elektroliz qilingandagina qaytariladi. Bunga sabab shuki, 
suv mo le kulalarining qaytarilish jarayoni o‘ta kuchlanish hodi-
sasi tufayli murakkablashadi va ularni qaytarish uchun ortiqcha 
elektr yuritish kuchi kerak bo‘ladi. Elektroliz jarayoni boradigan 
eng kichik potensiallar ayirmasi parchalanish kuch lanishi de-
yiladi va hamma vaqt tegishli galvanik elementning elektr yuri-
tuvchi kuchi (e.y.k.) E dan katta, ya’ni E
parch
> E bo‘ladi:

= E
parch
– E;

– o‘ta kuchlanish.
Anodlar ikki xil – eruvchan va erimaydigan bo‘ladi. Eruv-
chan anodlar – elektroliz vaqtida yemiriladigan, ya’ni erit maga 
ionlar holida o‘tadigan elektrodlardir. Masalan, CuCl
2
erit-
masi orqali tok o‘tkazilsa va anod sifatida mis plastinka olinsa, 
katodda mis ajralib chiqadi, anodda esa xlor ajralib chiqmaydi. 
Bunday holda mis atomlari Cl

ionlariga qaraganda elektronini 
oson beradi. Natijada, anodning o‘zi eriydi, ya’ni mis anoddan 
Cu
2+
ionlari holida eritmaga o‘tadi.

http:eduportal.uz


87
Er uvchan anoddan foydalaniladigan elektroliz sanoatda 
juda toza moddalar olish uchun, bir metallni boshqa metall 
qavati bilan qoplash uchun ishlatiladi. Masalan, buyumlarni 
nikellashda anod nikeldan tayyorlanadi, nikellanuvchi buyum 
esa katod bo‘ladi. har ikkala elektrod nikel tuzi eritmasiga 
tushiriladi. Erimaydigan anodlar, odatda, oltin, platina yoki gra-
fitdan tayyorlanadi. Erimaydigan anod elektroliz paytida ionlar 
holida eritmaga o‘tmaydi. Bu holda anod sirtida yoki kislota 
qoldig‘i ionlari, yoki suv molekulalari oksidlanadi. Elektro-
lit birmuncha konsentrlangan bo‘lsa, kislorodsiz kislo ta lar ning 
ionlari, masalan, Cl

, Br

, I

, S
2–
lar oson zaryad sizlanadi.
Kislorodli kislotalarning anionlari, masalan, SO
2-
4
, PO
3-
4
, NO

3
zaryadsizlanmaydi. Kislorodli kislota yoki uning tuzi suvdagi 
eritmasi elektroliz qilinganda anodda suv molekulalari oksid-
lanib, gaz holatidagi kislorod ajralib chiqadi.
A gar faol metall va k islorodli k islotadan hosil bo‘lgan 
tuzning, masalan, Na
2
SO
4
ning suvdagi eritmasi orqali elektr 
toki yuborilsa, tuzning kationlari ham, anionlari ham zaryad-
sizlanmaydi. Katodda suv qaytariladi va anodda oksidlanadi. 
Shu sababli katodda vodorod, anodda kislorod ajralib chiqadi:
Na
2
SO
4
+ h
2


2Na

+ SO
2-
4
+ h
2
O (h

+ Oh

).
(Katod) 2h
+
+ 2
ē

h
+
,
(Anod) 4Oh

– 4
ē
→ 
2h
2
O + O
2
.
Elektroliz jarayoni natijasida eritmadagi suv parchalanib, 
tuzning eritmadagi konsentratsiyasi ortadi.
Ko‘pincha elektrolitlar suyuqlantirilgan holda elektroliz qili-
nadi. NaCl singari elektrolitlar suyuqlantirilganda ionli kristall 
pan ja ralari buziladi. hosil bo‘lgan suyuqlanma tartibsiz harakat 
qi luvchi ionlardan iborat bo‘ladi. NaCl suyuqlanmasida faqatgina 
Na

ionlar musbat zaryadlanganligi sababli 
NaCl 
suyuqlanma
Na
+
+ Cl

, elektroliz natijasida katodda 
xuddi shu ionlar zaryadsizlanadi:
Na
+
+
ē
= Na°.
hozirgi vaqtda sanoatda ko‘pgina metallar (A l, Mg, Ca, 
http:eduportal.uz


88
Na va boshqalar) suyuqlantirilgan birikmalarni elektroliz qilish
yo‘li bilan olinadi. Vodorod, kislorod, ftor, xlor, ishqorlar ham
elektroliz orqali olinadi.
Olingan metallarni tozalashda, bir metallga ikkinchi metall-
ni qoplashda (nikellash, xromlash, oltin qoplash) ham elektro -
lizdan keng foydalaniladi. Nikel, xrom, oltin qoplama buyum-
larga nafaqat chiroyli ko‘rinish beradi, balki ularni kimyoviy 
yemirilishdan (korroziyadan) ham saqlaydi.

Download 3,01 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   ...   143




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish