X to‘xtaboyev kimyo 9

18-§.
Metallar korroziyasi
Metall buyumlar nima uchun zanglaydi? Metall buyumlar (turli xildagi 
detallar)ning zanglashi natijasida yuzaga kelgan salbiy oqibatlarning 
qanday oldini olish mumkin?
Atrof-muhit ta’sirida metallardan tayyorlangan ko‘p buyum-
lar metallarning oksidlanishi natijasida oksidlar, gidrok sid lar, 
http:eduportal.uz

---

81
tuzlar kabi kimyoviy birikmalar hosil qilib yemiriladi. Korro-
ziyaning quyidagi turlari kuzatiladi: kimyoviy korroziya, bio- 
ki m yoviy yoki biokorroziya, elektrokimyoviy korroziya. Korrozion 
jarayonning borish sharoitiga ko‘ra korroziyaning quyidagi 
turlari farq lanadi: atmosferaviy, suyuqlikda yoki elektrolitlarda, 
tuproqda yoki yer ostida, elektrokorroziya, tirqish korroziya, 
kuchlanish ostidagi korroziya.
• Korroziya — metallarning atrof-muhit bilan ta’sirlashishi 
natijasida yemirilish jarayoni.
• Kimyoviy korroziya — metallning tashqi muhitdagi oksid-
lovchi bilan bevosita ta’sirlashishi natijasida yemirilishi.
• Elektrokimyoviy korroziya — bir-biri bilan kontaktda
bo‘lgan ikki xil metallning elektrolit, suv bilan bevosita 
ta’sirlashganda nisbatan faolroq yemirilishi.
Kimyoviy korroziyaga natriy va kalsiyning havoda oksid-
lanishi, temirni nam havoda zanglashi, vodorod sulfidli, galo-
genli, oltingugurt (IV)-oksidli va boshqa gazli muhitda, elektr 
tokini o‘tkazmaydigan neft, benzin, toluol kabi suy uqliklar 
ta’si rida metall yemirilishi misol bo‘ladi. Bunda elektronlar 
metalldan bevosita oksidlovchilarga o‘tadi.
Fe – 2
ē
→
Fe
2+
;
2h
2
O + O
2
+ 4
ē
→ 
4Oh
-
;
2Fe
2+
+ 2h
2
O + O
2
→
2Fe(Oh)
2
;
4Fe(Oh)
2
+ 2h
2
O + O
2
→
4Fe(Oh)
3
;
4Fe + 2nh
2
O + 3O
2
= 2Fe
2
O
3 
· nh
2
O; 
yoki 4Fe + 6h
2
O + 3O
2
= 4Fe(Oh)
3
.
Fe(Oh)
3
bu modda temir (III)-gidroksid yoki siz ko‘rgan temir 
buyumlar sirtidagi “zang”. Elektrokimyoviy korroziyada murakkab 
jarayonlar ro‘y beradi. Òexnikada ishlatiladigan metallarga hamma 
vaqt boshqa me tallar aralashgan bo‘ladi. Shuning uchun metallar 
elektrolit eritmasiga tekkanda uzluksiz ishlaydigan galvanik ele-
6–Kimyo, 9- sinf.
{
http:eduportal.uz

---

82
ment hosil bo‘ladi, bunda faol metall yemiriladi. havoda har qan-
day metall buyum yuzasida suv kondensatlanadi. Unda atmosfera 
gazlari erib, elektrolit hosil bo‘ladi. Agar metall boshqa metallga 
tegib tursa yoki tarkibida qo‘shimchalar tutsa, galvanik juft ho-
sil bo‘ladi va elektrokimyoviy korroziya yuz beradi. Òoza metallar 
elektrokimyoviy korroziyaga uchramaydi.
Korroziya xalq xo‘jaligiga katta zarar keltiradi. Avto mobillar, 
k imyo sanoati uskunalari, asboblar, quv urlar va bosh 
qalar 
korroziya natijasida eng ko‘p zararlanadigan obyektlardir.
Metall kuchlanishlar qatorida qanchalik chapda turgan 
bo‘lsa, ya’ni qanchalik faol bo‘lsa, u shunchalik oson korroziya-
la nadi, deb aytish mumkin. haqiqatda esa, hamma vaqt ham
bunday bo‘lavermaydi. Masalan, metallar elektrokimyoviy qato-
rining boshrog‘ida joylashgan aluminiy atmosfera ta’sirida bo‘-
la digan korroziyaga birmuncha yaxshi qarshilik ko‘rsatadi. Bu-
ning sababi shuki, aluminiy sirtida aluminiy oksiddan iborat 
yupqa parda hosil bo‘lib, bu parda aluminiyni atrofdagi muhit 
ta’siridan himoya qilib turadi. Bu parda biror usul bilan yo‘qo-
tilsa, aluminiy juda tez korroziyalana boshlaydi.
Xalq xo‘jaligida elektrokimyoviy himoya usullari suvli mu hit-
dagi yoki tuproqdagi metall konstruksiyalarni korroziyadan saq-
lash uchun ishlatiladi. Metallar va metall konstruksiyalarni kor-
ro ziyadan himoyalashning quyidagi usullari amalda keng qo‘l-
laniladi: