X to‘xtaboyev kimyo 9

• Bir xil atomlardan hosil bo‘lgan molekulalardagi atom-
larning oksidlanish darajasi nolga teng.
• Vodorod metall gidridlarida –1, qolgan barcha birik mala-
rida +1 oksidlanish darajasiga ega.
• Kislorod ko‘pchilik birikmalarda –2, ftorli birikmalarda +2, 
peroksidlarda (E–O–O–E) –1 oksidlanish darajasiga ega.
• Ftor barcha birikmalarida –1 oksidlanish darajasiga ega.
• Ishqoriy metallar barcha birikmalarida +1 oksidlanish 
dara jasiga ega.
• II guruh bosh guruhcha elementlari barcha birikmalarida 
+2 oksidlanish darajasiga ega.
• Oddiy moddalardagi atomlar nol (0) oksidlanish daraja siga 
ega.
• Bir birikmadagi barcha elementlar oksidlanish darajalari-
ning algebraik yig‘indisi nolga tengligi uchun shu birikma-
dagi oksidlanish darajasi ma’lum bo‘lgan elementlar yor-
damida shu birikmadagi boshqa elementlarning oksidlanish 
darajasini aniqlash mumkin.
• Ko‘p elementlar o‘zgaruvchan oksidlanish darajalariga ega.
• Elementning eng yuqori oksidlanish darajasi uning davriy
sistemada joylashgan guruh raqamiga teng.
• Metallmaslarning vodorod bilan birikmalarida oksidlanish da-
ra jalari –4 dan (IV guruh elementlari) –1 gacha (VII gu ruh 
elementlari) o‘zgaradi. Bu metallmas atomi vodo rod atom-
laridan tortib oladigan elektronlar soni bilan aniq lanadi.
http:eduportal.uz

---

20
Osh tuzi eritmasi elektr tokini o‘tkazadimi? Shakar eritmasi-chi?
3-§.
 elektrolitlar va noelektrolitlar
Metallarning elektr tokini o‘tkazish xususiyati borligini siz 
yaxshi bilasiz. Boshqa moddalar ham elektr tokini o‘tkazadimi? 
Buni qanday bilish mumkin? Quyi dagi tajribani o‘tkazish bilan 
turli moddalarning elektr tokini o‘tkazish xususiyati haqida bilib 
olamiz.
1- rasmda tasvirlanganidek asbob yi g‘ib 
ola miz va asbob elektrodlarini quruq osh 
tuzi ga qo‘yamiz. Lampochka yonmaydi. 
As bob ning elektrodlarini distillangan suv ga 
tushiramiz, bunda ham lampochka yon-
madi. Demak, quruq osh tuzi va distil-
langan suv elektr tokini o‘tkazmaydi.
Osh tuzini suvda eritib, eritmaga as-
bob ning elektrodlarini tushiramiz. Bunda 
lam pochka yonadi. Demak, osh tuzi ning 
suvdagi eritmasi elektr tokini o‘tka zadi. 
Istal 
gan moddani shu yo‘l bilan elektr 
toki ni o‘tkazish yoki o‘tkazmaslik xusu-
siya tini tekshirib ko‘rish mumkin.
Moddalar elektr tokini o‘tkazish yoki 
o‘tkazmasligiga qarab ikki guruh — elek -
t ro litlar va noelektrolitlarga bo‘linadi.
Eritmalari yoki suyuqlanmalari elektr 
tokini o‘tkazadigan moddalar