X. Sanoqulov, D. Xodiyeva. M. Satbayeva mehnat va uni 0 6qitish metodikast

l . ”Lola“ ko‘rsatmali quroli.
1-bosqich.
Rangli qog‘ozlardan kvadrat qirqib olinadi.
2-bosqich.
Uning diagonallari bo‘yicha buklab, buklangan do‘ppi 
shakliga keltiriladi.
3-bosqich. Buklashdan hosil bo‘lgan uchburchakning pastki, asos 
tomonidagi ikki uchi yuqoridagi uchinchi uchiga qarab, unga yetka- 
zdirib buklanadi.
4-bosqich.
Xuddi shuningdek orqa tomondagi ikki uchi ham uchin­
chi uchiga qarab buklanadi.
5-bosqich.
Hosil bo'lgan shakl cheti qog'ozning o‘rtasiga, yani 
hosil bo‘lgan chiziqqa tomon buklanadi. Shaklning orqa tomoni ham 
shunday buklanadi.
6-bosqich.
Oxirgi buklangan shakllaming har bir orqa tomoniga 
qaytarib buklanadi. Buklangandan so‘ng ularning uchlari bir birign 
qaytarilib qayriladi.
Keyin shaklni pastgi ochiq tomonidan asta puflanadi. Shitklnlntf

---

yuqori qismidagi uchlari esa orqaga qaytarib buklanadi. Natijada 
“Lola” shakli hosil bo‘ladi. Lolaning bandini boshqa qog‘ozni silindir 
shaklida o ‘rab, uni lolaning pastki puflangan qismiga kiritib qo‘yish 
bilan tugallash mumkin. Bu bandga lolaning bargini, g‘unchasini ham 
yopishtirib qo'yish mumkin.
M aktabda muqovalash ishlari. Kitobni qoMda muqovalashga 
aloqador barcha amaliy ishlar boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining 
qo‘lidan bemalol keladi. Muqova ishlarini bajarishda o‘quvchilar 
qog‘oz va kartonga ishlov berish (egish, qirqish), kartonga qog‘oz 
yopishtirish, ayrim-ayrim varaqlarni yopishtirish kabi malakalarini 
mustahkamlaydilar. Ular kitobga muqova qilish usullarini o ‘rganib, 
egallab borar ekanlar, poligrafiya sanoatining tarmoqlaridan biri ha- 
qida bilim olib, muqovasozlik ishining asoslari bilan tanishadilar. 
Muqova ishlash ishiga aloqador kasblar bilan tanishadilar. Bundan 
tashqari bolalarga kitobga muhabbat, unga nisbatan tartiblilik bilan 
munosabatda boiish singdiriladi. Muqova yasash ishlarini bajarish 
jarayonidagi muqovani bezashda bolalardagi badiiy did, o ‘lcham olish, 
qirqish va egish ishlarida aniqlik va tartiblilik rivojlanadi. Kitoblami 
tuzatishda ularni ijtimoiy foydali mehnatga o‘rgatiladi.
K itoblarni tuzatish. Zararlangan sahifalami tiklash, yirtilgan 
joylarni yelimlash, hoshiyalarni mustahkamlash, to‘g‘rilash va sahifa 
burchaklarini tiklash, chiqib ketgan sahifalami mustahkamlash, yamoq 
solishdan iboratdir. Kitobni ta’mirlash ishlarida odatda un kleysteridan 
foydalaniladi. Sahifa yirtilgan bo‘Isa, yirtilgan joylarning cheti nam 
tampon bilan to‘g‘rilanadi, so‘ngrayelim surtib, yirtiq bo‘ylab o‘ng va 
chap tomonidan shaffof qog‘oz tasmasi qo‘yiladi. Kitob sahifalarining 
buralib ketgan, ammo hali pishiq bo‘lgan uchlari nam tampon bi­
lan to‘g ‘rilanadi va so‘ngra og‘ir buyum bilan bostirib qo‘yiladi. 
Siyqalanib ketgan burchaklar ikkala tomondan mustahkamlanadi. 
Sahifaning yopishmagan qismi yamoq solib toMdiriladi. Kitobni 
boshqa muqovaga qo‘shib, metall bilan mustahkamlanadi. Shundan 
keyin blokni muqova ichiga qo‘yib, muqova yopiladi va blokning 
joylashishi tekshiriladi. Blokning ustki yoki pastki qismi chetlari teng 
oraliqda, taxminan 3 mm muqova ichiga kirib turishi kerak. Muqovani 
old tomonini pastga qilib qo‘yib ochiladi va orqa tomondagi forzats

---

qismiga yelim surtiladi va muqova yopiladi, bu operatsiya old 
tomondagi forzatsda ham takrorlanadi. Kitob press ostida quritiladi.
0 ‘qituvchi buyumni namoyish qilar ekan, uni tayyorlash uchun 
qanday material va asboblar kerakligini aniqlaydi. Kerakli material 
o ‘lchami, ishni bajarish tartibi o‘quvchilar bilan birgalikda belgilanadi. 
0 ‘zlariga tanish ishlami o‘quvchilar mustaqil, tanish bo‘lmaganlarini 
o‘qituvchining tushuntirish va ko‘rsatmasi asosida bajaradilar. 0 ‘quv- 
chilar faoliyatini faollashtirish maqsadida ular materialni oMchash va 
hisoblash ishlarini mavjud muqova yasash qoidalari asosida mustaqil 
bajarganlari ma’qul.
0 ‘qituvchi barcha vazifalar bilan bir qatorda sanitariya-gigiena, 
xavfsizlik texnikasi qoidalarini nazaridan chetda qoldirmasligi kerak.