X. S. Xadjaev, I. A. Bakiyeva, sh sh. Fayziyev makroiqtisodiyot

chizma. AD-AS modeli

Yalpi talab o’zgarishi. Bunda yalpi taklif o’zgarmas deb olingan holda, yalpi talab o’zgarishini muvozanatli narxga ta’sirini tahlil qilib chiqamiz. Faraz qilaylik yalpi taklif hajmi oshdi, bunda yalpi talab egri chizig’i o’ngga siljiydi. Bu narx darajasiga qanday ta’sir etadi? Bunda biz ko’rishimiz mumkinki yalpi talabni oshishi ham narx darajasini oshishiga olib keladi, ham milliy ishlab chiqarish mahsulot miqdorini oshishiga olib keladi. Bu chizmada quyidagicha aks etadi.


Narxlar darajasi

P*₃ P*₂ P*₁

Y*₁ Y*₂ Y*_{3 Y}

Milliy ishlab chiqarishning real hajmi

6. chizma. Yalpi talab o’zgarishi

Chizmadan ko’rinib turibdiki, e₁ – yalpi talab egri chizig’ining yalp taklif egri chizig’i bilan uning keynsian kesmasidagi kesishgan nuqtasi. Talab egri chizig’ini bu kesma bo’ylab ishlab chiqarishning muvozanatli hajmi tomon harakati, narx darajasini o’zgarishi bilan kuzatilmaydi. Bunday holatda P₁* – miqdor muvozanatli narx, Y₁* esa milliy mahsulotning muvozanatli real hajmi. Yalpi talabni oshishi bilan uning egri chizig’i o’ngga siljiydi va muvozanat nuqtasi (e₂) oraliq kesmada o’rnatiladi. Bu kesmada yalpi talabni kengayishi narxlar darajasi hamda ishlab chiqarish hajmini (P₂* va Y₂* nuqtalar) o’zgarishi bilan kuzatiladi. Yalpi talabni keyingi o’sishi egri chiziqni yanada yuqoriga siljishiga olib keladi. Endi u AD₃ holatini egallaydi va yalpi taklif egri chizig’ini klassik yoki vertikal kesmada kesib o’tadi. Bu erda muvozanatli narx P₃* darajada, ishlab chiqarishning muvozanatli hajmi Y₃* nuqtada o’rnatiladi. Yalpi taklifning bu kesmasida yalpi talabning har qanday o’zgarishi faqat narxlar darajasini o’zgarishiga olib keladi, ishlab chiqarish hajmlari esa bunda o’zgarishsiz qoladi. Oraliq va vertikal kesmalarda narxlar o’sib borishi bilan kuzatilgan yalpi talabning ko’payishi talab inflyatsiyasi mavjudligini ko’rsatadi. Mahsulotga bo’lgan yalpi talabni pasayishi bilan, yalpi talab egri chizig’i chapga siljiydi va narx darakasi bilan milliy mahsulot miqdorini pasayishiga sabab bo’ladi.