X. S. Xadjaev, I. A. Bakiyeva, sh sh. Fayziyev makroiqtisodiyot

chizma. Yalpi talab egri chizig’i

Narxlar darajasi va talab qilingan milliy mahsulot hajmi o’rtasidagi bog’liqlikni ifoda etuvchi chiziq yalpi talab egri chizig’i deb ataladi. U alohida tovarlarga bo’lgan talab egri chizig’iga o’xshash ko’rinishga ega, ammo uni tebranib turishiga ta’sir qiluvchi omillari turlicha. Jami talab egri chizig’i yo’nalishiga qanday omillar ta’sir qiladi?
Bular avvalo quyig’dagi narx omillaridir:

1. 
   Foiz stavkasi samarasi;
   
2. 
   Boylik samarasi;
   
3. 
   Import haridlari samarasi.
   

Foiz stavkasi samarasi shuni bildiradiki, yalpi talab egri chizig’ini og’ishi narxlar darajasi o’zgarishini foiz stavkasiga, demak iste’mol harajatlari va investitsiyalarga bo’lgan ta’siriga bog’liq. Agarda mamlakatda pul massasi hajmi doimiy deb faraz qilsak, narxlar o’sib borayotgan bo’lsa, bunday holatda aholi va korxonalarning harajatlari uchun ko’proq pul kerak bo’ladi. Bu esa pulga bo’lgan talabni oshishini keltirib chiqaradi, demak uning narxi, ya’ni foiz stavkasi ko’tariladi.
O’z navbatida, yuqori darajadagi foiz stavkasida, aholi va tadbirkorlar o’z investitsiya harajatlarini qisqartirib, jamg’armalarini bankka qo’yishni afzal ko’rishadi. Shunday qilib, narxlarning o’sishi pulga bo’lgan talabni ko’paytirib, foiz stavkasini ko’tarilishiga olib keladi va shu tufayli milliy mahsulotning real hajmiga bo’lgan talab miqdorini qisqartiradi, ya’ni

P ↑→ M_d↑ (M_s sonst) → R↑→ I ↓→ AD ↓

Boylik samarasi shuni bildiradiki, narxlar darajasini o’sishi bilan jamg’arilgan pul aktivlarining (hisoblardagi omonatlar, obligatsiyalar) real harid qobiliyati tushib ketadi.

P ↑→ Pul S ↓

aktivlarining → AD↓ real qiymati S ↑
Ya’ni aholi tobora kambag’allashib boradi va tabiiyki, u o’zining tovar va xizmatlarni sotib olishga ketadigan harajatini qisqartiradi. Natijada yalpi talab miqdori ham kamayadi.
Import haridlari samarasi deganda shu tushuniladiki, qachonki narx darajasi xorijiy narxlarga nisbatan oshib borsa, mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga bo’lgan talab hajmi kamayadi, import mahsulotlariga talab miqdori esa o’sadi, ya’ni, milliy mahsulotga bo’lgan ehtiyoj qisqaradi. Va aksincha, mamlakatda narx darajasini pasayishi importning kamayishiga va eksportning kengayishiga sabab bo’ladi yoki milliy mahsulotga bo’lgan talab hajmini oshiradi.