X. H. Ibragimov

O‘zbek yozuvining taraqqiyot bosqichlari.
O‗zbek xalqi qadimda turli yozuvlardan 
foydalanib kelgan. Asosiy yozuv tizimini fonografik, ya`ni tovush yozuvi, harfiy 
yozuv yoki alfavit tashkil etgan. O‗zbek xalqi oromiy, yunon, sug`d, xorazm, 
ko‗shon, eftalit, pahlaviy, suriya, hind, urxun (runik), uyg`ur, arab, lotin, rus 
grafikasiga asoslangan yozuvdan foydalangan.
Eramizdan oldingi UI-IU -klinopis, mix yozuv, oromiy yozuvi.
III-I yunon, karoshta. 
Eramizning I asridan sug`d
II—III xorazm
V-VIII urxun-runik (rus xizm.Remezov-XVIII, shved Iogann Stralenberg, XIX asr 
Grigor‘yan Spasskiy,1891 akad.V.V.Radlov, daniyalik Vilgilm Tomsen, 
keyinchalik P.M.Melioranskiy, S.E.Malov).VI-VIII asrlar uyg`ur, VII-VIII 
arab, 1929-lotin, 1940-rus, 1993.02.09.lotin (26 harf, 3 harf birikmasi va 1 
tutuq belgi).
Rus grafikasi asosidagi o‗zbek alfavitida 33 ta harf va ikkita maxsus belgi 
bor. Ularning yutuq va kamchiliklari. Unlilar sistemasi. Singormanizm. Yangi 
alfavit. Uning siyosiy ahamiyati.
Yozuvning xalqlar tili va madniyati taraqqiyotidagi ahamiyatini quyidagi 
faktdan ham bilsa bo‗ladi: Tillarning 
standart tillar, klassik tillar, mahalliy 
tillar
tarzida tasniflanishi bevosita bu tillar yozuvi mavqeiga asoslangan.
1. Adabiy til me`yoriga ega bo‗lgan, jamiyatda davlat tili, adabiy til sifatida 
xizmat qiluvchi tillar 
standart tillar
sanaladi. Masalan, o‗zbek, rus, tojik, turkman, 
ukrain kabi tillar.
2. Yozuvga ega bo‗lib, o‗z davrida mukammal takomiliga etgan, buyuk 
asarlar yaratilgan tillar 
klassik tillar
sanaladi. Klassik tillar o‗z davri uchungina 
emas, balki tillarning keyingi taraqqiyoti uchun ham asos bo‗lib xizmat qiladi. 
Bunday tillarning adabiy tillardan farqi shundaki, ular o‗lik tillardir. Masalan, lotin 
tili, sanskrit tili, sug`d tili, xorazmiy tili.
3. Son jihatidan ko‗p bo‗lmagan kichik xalqlarga xizmat qiluvchi, o‗z 
yozuviga ega bo‗lmagan tillar 
mahalliy tillar
sanaladi. Masalan, Amerika mahalliy 
hindularining tili. 

---

9 
1-topshiriq: 
―Qanday?‖ sxemasini to‗ldiring. 
Nazorat savollari 
1.Til nima? Til nimaga ijtimoiy hodisa? Yozuv nima? Til bilan yozuvning 
munosabatiga ta`rif bering?
2. Yozuvning qanday turlarini bilasiz? O`zbek xalqi qadimda qanday yozuvdan 
foydalangan? 
3. Tilshunoslikning grafika bo`limi nimani o`rganadi? 
4. Tilshunoslikning orfografiya bo`limi nimani o`rganadi? 
5. O`zbek tilining imlo qoidalari qachon qabul qilingan?