38
Dalillar+
ilgari
surilgan
tezisni
tasdiqlaydigan
faktlar
• induksiyadan foydalanish: aniqdan umumlashtirishga;
• deduksiyadan foydalanish: umumiydan batafsil ko‘rib
chiqishga.
III. Yakunlovchi qism
Ilgari
surilgan
tezisni tasdiqlaydigan yoki
inkor qiladigan xulosalar
• asosiy fikrning tezislar shaklida bayon qilinishi;
•
xulosalar;
• muammoning davomiyligini ko‘rsatish
Matnni rasmiylashtirishdagi xarakterli nuqsonlar
1.Mavzudan chetga chiqish, uni boshqasi bilan almashlash.
2.Haddan ortiq hajmli kirish qismi,aniq xulosalar yo‘qligi.
3.Fikrni bayon qilishdagi muayyan bosqichlarni ko‘rsatadigan xatboshilarni ajrata
bilmaslik.
4.Materialni bayon qilishning uzunligi va haddan ortiq ko‘pso‘zlilik.
5. Har xil nutqiy va uslubiy xatolar.
Tezis-
Ideal holatda rejaning har bir bandini tezisga (ta‘kid, qoidaga)
aylantirish
mumkin:
- o‘qib chiqilgan (yoki og‘zaki bayon qilingan) matnni takrorlaydi, lo‘nda
ifodalaydi va xulosalaydi;
- har doim dalillarga ega bo‘ladi;
- mazmun mohiyatini aniqlaydi;
- materialni umumlashtirishga imkon beradi;
- maqola, ma‘ruza, dissertasiya va shu kabilarni tanqidiy tahlil
etish uchun
qimmatlidir.
Tezislar turi
oddiy
asosiy
murakab
ko‘pincha ko‘chirmalardan
iborat bo‘ladi
odatda mustaqil
ifodalanadi
o‘zida ikki xil yozuvni
jamlaydi
1-sxema
Nima uchun?
bundan nima kelib chiqadi?
Tezis (ta'kid, qoida)
dalillar, faktlar, isbotlar
xulosa
chunki, negaki, shuning
uchunki,...
binobarin, shunday qilib, shuning
uchun...
Kirish
Asosiy qism
Xulosa
Tezis
Ko'p sonli dalillar
Xulosa
T
D
O
T
D
O
T
D
O
T
D
O
T - tezis
39
D - dalillar
O - oqibat
Axborot, ma‘ruza, maqola materiali 1-sxemaga muvofiq uch qismli tuzilma
asosida
tuziladi.
• Ilmiy matn janri sifatidagi tezis 2-sxema bo‘yicha tuziladi. Tezislarning bandlar
bo‘yicha
tuzilishida
fikrlar
quyidagi
tarzda
rasmiylashtiriladi:
1.TD
2.TD
3.TD
4.O
Dissertasiya tadqiqotidagi qoida sifatidagi tezis ta‘kid sifatida ifodalanadi.
Taqriz
(arab. — ijobiy baho) — adabiy tanqid janri;
yangi badiiy, ilmiy
yoki ilmiy-ommabop asar tahlili. Taqrizdada asarning bibliografik tavsifi,
shuningdek, mazmuni, unda koʻtarilgan muammolar, asarning gʻoyaviy
va badiiy
xususiyatlari, muallif ijodida, adabiyotda tutgan oʻrni haqida maʼlumot boʻladi;
asarga baho beriladi, uning asosiy fazilatlari va nuqsonlari qayd qilinadi. Taqriz
asosan keng kitobxonlar ommasi uchun moʻljallanadi, ularni yangi asarlardan ogoh
qiladi, zarurini tanlab olishga koʻmaklashadi. Ichki Taqriz ham boʻladi. Mas,
nashriyotga kelgan badiiy, tanqidiy va ilmiyommabop asar ichki taqrizga beriladi,
birok, bu Taqriz matbuotda eʼlon qilinmaydi.Rus tanqidchiligi tarixida Taqrizning
rivojida V.G. Belinskiyning roli katta. U Taqrizni haqiqiy sanʼat
darajasiga
koʻtardi. Taqriz badiiy asar haqida shunchaki maʼlumot beruvchi janr darajasidan
adabiy hayotning muhim masalalarini koʻtaruvchi, kitobxonni hayot va adabiyot
haqida oʻylashga oʻrgatuvchi, uning estetik didini tarbiyalashga yordam beruvchi
janrga aylanadi. Taqriz xarakteriga koʻra xilma xil boʻladi. Mas,
kengaytirilgan
annotatsiya tipidagi Taqrizda asar haqida bibliografik maʼlumot beriladi. Tanqidiy
yoki publitsistik maketa Taqrizlarida konkret asar munosabati bilan biron muhim
masala haqida fikr yuritiladi. Esse (adabiy oʻylar) xarakteridagi Taqrizda taqrizchi
oʻz fikr tuygʻularini, asarni oʻqish jarayonida hosil boʻlgan taassurotlarini lirik
tarzda ifodalaydi. Nihoyat, muallif oʻz asariga ham Taqriz yozishi mumkin
(avtotaqriz). Bunda muallifning asarga qarashlari
bayon qilinadi yoki u biron
munosabat bilan munozaraga kirishadi.
Oʻzbek adabiyotida Taqriz 20-asr boshlarida vaqtli matbuot bilan teng
rivojlana boshlagan. Endilikda Taqriz oʻzbek adabiy tanqidchiligining eng muhim
janrlaridan boʻlib qoldi. Oybek, Abdulla Qahhor, Shayxzoda, Gʻafur Gʻulom kabi
yozuvchilar, O.Hoshimov, S.Husayn, Olim Sharafiddinov, V.Zohidov, I.Sultonov,
H.Yoqubov,
M.
Qoʻshjonov,
Ozod
Sharafiddinov,
U.Normatov,
N.
Xudoyberganov, I.Haqqulov va boshqa olimlar oʻzbek adabiy hayotida chuqur iz
qoldirgan Taqrizlar yaratdilar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
