X. H. Ibragimov

Maqola ustida ishlashning asosiy bosqichlari
1.Mavzuning 
belgilanishi, 
uning 
tahlili, 
reja/tezislarning 
tuzilishi. 
2.Reja/tezislar 
asosida 
maqolaning 
birinchi 
varianti 
ustida 
ishlash 
3.Ishning yakunlanishi, matn tahlili, takomillashtirish, tuzatish. 
Maqola yozishga kirishishdan oldin quyidagi savollarga javob bering: 
-materialdan qanday xulosa chiqarish kerak? 
-ish mazmuni nimadan iborat bo‘ladi? 
-maqola nima uchun yoziladi? 
Agar Siz o‘z maqolangiz yakunini «ko‘rib turgan bo‘lsangiz», unda ish puxta 
bo‘lishi kerak. 
Maqolaning tuzilishi
I. Kirish qismi
Mavzuning 
asoslanishi 
+ 
mavzuning 
dolzarbligi 
+ 
asosiy tezis 
• 
Qo‘yilgan 
mavzuning 
retrospektiv 
tahlili. 
• Mavzuni bugungi kun pozisiyalaridan ko‘rib chiqish 
zarurligining 
asoslanishi. 
• 
Mavzu 
asosiy 
tushunchalarining 
izohlanishi. 
Mavzuni bayon qilish bilan bog‘liq xatolar bayoni va hokazo 
II. Asosiy qism

---

38 
Dalillar+ 
ilgari 
surilgan 
tezisni 
tasdiqlaydigan 
faktlar 
• induksiyadan foydalanish: aniqdan umumlashtirishga; 
• deduksiyadan foydalanish: umumiydan batafsil ko‘rib 
chiqishga. 
III. Yakunlovchi qism
Ilgari 
surilgan 
tezisni tasdiqlaydigan yoki 
inkor qiladigan xulosalar 
• asosiy fikrning tezislar shaklida bayon qilinishi; 
• 
xulosalar; 
• muammoning davomiyligini ko‘rsatish 
Matnni rasmiylashtirishdagi xarakterli nuqsonlar 
1.Mavzudan chetga chiqish, uni boshqasi bilan almashlash. 
2.Haddan ortiq hajmli kirish qismi,aniq xulosalar yo‘qligi. 
3.Fikrni bayon qilishdagi muayyan bosqichlarni ko‘rsatadigan xatboshilarni ajrata 
bilmaslik. 
4.Materialni bayon qilishning uzunligi va haddan ortiq ko‘pso‘zlilik. 
5. Har xil nutqiy va uslubiy xatolar. 
Tezis-
Ideal holatda rejaning har bir bandini tezisga (ta‘kid, qoidaga) aylantirish 
mumkin: 
- o‘qib chiqilgan (yoki og‘zaki bayon qilingan) matnni takrorlaydi, lo‘nda 
ifodalaydi va xulosalaydi; 
- har doim dalillarga ega bo‘ladi; 
- mazmun mohiyatini aniqlaydi; 
- materialni umumlashtirishga imkon beradi; 
- maqola, ma‘ruza, dissertasiya va shu kabilarni tanqidiy tahlil etish uchun 
qimmatlidir. 
Tezislar turi 
oddiy 
asosiy 
murakab 
ko‘pincha ko‘chirmalardan 
iborat bo‘ladi 
odatda mustaqil 
ifodalanadi 
o‘zida ikki xil yozuvni 
jamlaydi 
1-sxema 
Nima uchun? 
bundan nima kelib chiqadi? 
Tezis (ta'kid, qoida) 
dalillar, faktlar, isbotlar 
xulosa
chunki, negaki, shuning 
uchunki,... 
binobarin, shunday qilib, shuning 
uchun... 
Kirish 
Asosiy qism 
Xulosa 
Tezis 
Ko'p sonli dalillar 
Xulosa 
T 
D 
O 
T 
D 
O 
T 
D 
O 
T 
D 
O 
T - tezis 

---

39 
D - dalillar 
O - oqibat 
Axborot, ma‘ruza, maqola materiali 1-sxemaga muvofiq uch qismli tuzilma 
asosida 
tuziladi. 
• Ilmiy matn janri sifatidagi tezis 2-sxema bo‘yicha tuziladi. Tezislarning bandlar 
bo‘yicha 
tuzilishida 
fikrlar 
quyidagi 
tarzda 
rasmiylashtiriladi: 
1.TD 
2.TD 
3.TD 
4.O 
Dissertasiya tadqiqotidagi qoida sifatidagi tezis ta‘kid sifatida ifodalanadi. 
Taqriz
(arab. — ijobiy baho) — adabiy tanqid janri; yangi badiiy, ilmiy 
yoki ilmiy-ommabop asar tahlili. Taqrizdada asarning bibliografik tavsifi, 
shuningdek, mazmuni, unda koʻtarilgan muammolar, asarning gʻoyaviy va badiiy 
xususiyatlari, muallif ijodida, adabiyotda tutgan oʻrni haqida maʼlumot boʻladi; 
asarga baho beriladi, uning asosiy fazilatlari va nuqsonlari qayd qilinadi. Taqriz 
asosan keng kitobxonlar ommasi uchun moʻljallanadi, ularni yangi asarlardan ogoh 
qiladi, zarurini tanlab olishga koʻmaklashadi. Ichki Taqriz ham boʻladi. Mas, 
nashriyotga kelgan badiiy, tanqidiy va ilmiyommabop asar ichki taqrizga beriladi, 
birok, bu Taqriz matbuotda eʼlon qilinmaydi.Rus tanqidchiligi tarixida Taqrizning 
rivojida V.G. Belinskiyning roli katta. U Taqrizni haqiqiy sanʼat darajasiga 
koʻtardi. Taqriz badiiy asar haqida shunchaki maʼlumot beruvchi janr darajasidan 
adabiy hayotning muhim masalalarini koʻtaruvchi, kitobxonni hayot va adabiyot 
haqida oʻylashga oʻrgatuvchi, uning estetik didini tarbiyalashga yordam beruvchi 
janrga aylanadi. Taqriz xarakteriga koʻra xilma xil boʻladi. Mas, kengaytirilgan 
annotatsiya tipidagi Taqrizda asar haqida bibliografik maʼlumot beriladi. Tanqidiy 
yoki publitsistik maketa Taqrizlarida konkret asar munosabati bilan biron muhim 
masala haqida fikr yuritiladi. Esse (adabiy oʻylar) xarakteridagi Taqrizda taqrizchi 
oʻz fikr tuygʻularini, asarni oʻqish jarayonida hosil boʻlgan taassurotlarini lirik 
tarzda ifodalaydi. Nihoyat, muallif oʻz asariga ham Taqriz yozishi mumkin 
(avtotaqriz). Bunda muallifning asarga qarashlari bayon qilinadi yoki u biron 
munosabat bilan munozaraga kirishadi. 
Oʻzbek adabiyotida Taqriz 20-asr boshlarida vaqtli matbuot bilan teng 
rivojlana boshlagan. Endilikda Taqriz oʻzbek adabiy tanqidchiligining eng muhim 
janrlaridan boʻlib qoldi. Oybek, Abdulla Qahhor, Shayxzoda, Gʻafur Gʻulom kabi 
yozuvchilar, O.Hoshimov, S.Husayn, Olim Sharafiddinov, V.Zohidov, I.Sultonov, 
H.Yoqubov, 
M. 
Qoʻshjonov, 
Ozod 
Sharafiddinov, 
U.Normatov, 
N. 
Xudoyberganov, I.Haqqulov va boshqa olimlar oʻzbek adabiy hayotida chuqur iz 
qoldirgan Taqrizlar yaratdilar.