X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

Aholini ko‘chirish va ishchi-xizmatchilarni tarqoq holda 
joylashtirish. Aholini, moddiy va madaniy boyliklarni 
ko‘chirishning, ishchi-xizmatchilarning tarqoq holda 
joylashtirishning mohiyati. Ko‘chirish qoidalari, 
turlari va usullari
Tarqoq  holda  joylashtirish  deganda  yirik  shaharlardan  va 
oldindan  mo‘ljallangan  aholi  yashaydigan  tumanlardan  harbiy

---

davrda  faoliyatini 
davom  ettirayotgan  korxonalardagi  ishchi- 
xizmatchilami vaqtinchalik yashash uchun tashkiliy ravishda chetga 
olib chiqish tushuniladi.
Tarqoq  holda  joylashganlar  smena  bo‘yicha  shaharga  (aholi 
yashaydigan  tumanlarga)  ishga  kelib,  ishdan  so‘ng  у ana  shahardan 
chetga  dam  olish  uchun  qaytishadi.  Aholini,  moddiy  va  madaniy 
boyliklarni ко‘chirish -  bu tabiiy va texnogen turdagi FV yuz bergan, 
harbiy  harakatlar  boshlangan  hududlardan  aholini  transportda 
va  piyoda  tashkiliy  tarzda  olib  chiqish  hamda  uni  oldindan  (FV 
manbayining  shikastlovchi  omillarining  ta’sir  etishi  hududlaridan 
tashqarida)  tayyorlab  qo‘yilgan  xavfsiz  joylarga  vaqtincha 
joylashtirish  tadbirlari  majmuyidir.  Aholini,  moddiy  va  ma’daniy 
boyliklarni  ko‘chirish  haqida  qarorga  kelish  huquqi  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  subyektlarining  hududida  FV  yuzaga  kelgan 
yoki 
FV xavfi  oldindan taxmin  qilinayotgan  hokimiyat  ijro  idoralarining 
fuqaro  muhofazasi mahalliy o‘zini o‘zini boshqarish tashkilotlarining 
rahbarlariga  (Fuqaro  muhofazasi  -   FM  boshliqlariga)  beriiadi.  FM 
ko‘lamiga  va  ko‘chirishnmg  qanchalik 
shoshilinchligiga  qarab 
mahalliy  yoki  mintaqaviy  ko‘rinishdagi  shoshilinch yoki oldindan 
o‘tkaziladigan  ko‘chirish  tegishli  FM  boshliqlarining  ko‘rsatmalari 
(farmoyishlari)ga binoan amalga oshiriladi.
Hududiy,  idoraviy,  obyekt  FM  boshliqlari  ko‘chirishda  umumiy 
rahbarlikni  amalga  oshiradi.  Aholini ko‘chirish  tadbirlarini  bevosita 
tashkil  etish  va  o‘tkazishga  esa  viloyatlar,  shaharlar,  tumanlaming 
ma’muriyati  va  iqtisodiyot  obyekt  boshqaruv  idoralari  va  aholini 
ko‘chirish tashkilotlari rahbarlik qiladi. Aholini, moddiy va madaniy 
boyliklarni xavfsiz hududlarga ko‘chirish quyidagilarni talab qiladi:
-   tadbirlaming  barcha  omillarini  hisobga  olgan  holda  reja- 
lashtirishni;
-  foydalanadigan transportlami, ularning  yo‘larini;
-   ko‘chiriladigan  aholi  boradigan  xavfsiz  joylarning  oldindan 
tayyorlab qo'yilishini;
160

---

-  
aholining  FV  sharoitiga har tomonlama oldindan tayyorgar/ik 
ко‘rib qo‘yishlarini.
Sunday tayyorgarlikni hokimiyat ijro idoralarining va iqtisodiyot 
obyektlari  boshqaruv  tashkilotlarining  FM  boshlig'i  bo'lgan 
rahbarlari  tashkil  etadilar  va  o‘tkazadilar.  Aholini,  moddiy  va 
madaniy  boyliklarni  ko‘chirish,  ishiab  chiqarish,  hududiy  yoki 
ko‘chirish qoidasiga ko‘ra rejalashtiriladi, tashkil etiladi va amalga 
oshiriladi.  Ko‘chirishning  tarqoq  holda  joylashtirishdan  farqi 
shundaki,  aholi  maxsus  farmoyish bo‘Igunga qadar yangi  tumanda 
doimiy yashab turadi va yo‘l masofasi hisobga olinmaydi.
Shahardan  chetdagi  hudud  deganda,  dushman  quroli  ta’siridan 
chetdagi  hudud tushuniladi. Buzilishi mumkin bo‘lgan hudud -  bu 
yirik shahar atrofidagi  hudud bo‘lib,  uning territoriyasida dushman 
hujumi  natijasida  uy-inshootlarining  buzilishi  va  aholi  orasida 
yo‘qotishlar  bo‘lishi  kuzatiladi.  Buzilishi  mumkin  bo‘lgan  hudud 
chegarasi shahar ahamiyati va aholi soniga qarab o ‘rnatiladi.
Shahardan  chetdagi  hududni  tinchlik  davrida  tayyorlashga 
kirishadi. Harbiy harakatlar vaqtida amalga oshiriladigan ko‘chirish 
tadbirlari  zamonaviy  ko‘chirishdan  farq  qiladi,  chunki  ilgari 
ko‘chirish  faqat  bir  tomonga,  dushmanga  nisbatan  qarama-qarshi 
tomonga  olib  borilgan.  Hozirgi  zamonda  yadro  quroli  borligi 
sababli,  xavfsiz  boigan  hamma  tomonga  ko‘chiriladi.  Ko‘chirish 
shahar aholisi zichligini kamaytiradi.
Harbiy  davrda  o‘z  faoliyatini 
shahardagi  xalq  xo‘jalik 
obyektlarida davom ettirayotgan ishchi-xizmatchilar ko‘chirilganda, 
buzilish  ehtimoli  bor  hududdan  keyingi  tumanda  joylashadilar, 
ishga kelib-qaytib ketish  uchun sarflanagan umumiy vaqt 4 soatdan 
oshmasligi talab qilinadi. Joylashish tumanlari temiryo‘l stansiyasi, 
avtomobi 1 yo‘l magistraliga yaqin bo‘lishi kerak.
Shahardan  chetdagi  yaqin  hududda,  zararlanish  o‘chogbida, 
qutqaruv  va  boshqa  kechiktirib  bo‘lmaydigan  ishlarni,  qaytadan 
tiklash ishlarini o ‘tkazish uchun, tarqoq holda joylashgan aholi uchun
161

---

shaharga yaqinroq tuman belgilanadi. Birinchi navbatda (eshelonda) 
harakat  qiluvchi  FMni,  turli  tuzilmalardan  iborat  boigan,  harbiy 
davrda  shaharda  ishlab-chiqarish  faoliyatini  davom  ettirayotgan 
obyektlardagi  dam  olayotgan  smena  ishchi-xizmatchilari  tashkil 
etadi.
Ko‘chirilayotgan aholi uchun joy odatda tarqoq holda joylashish 
tumanidan  keyin  belgilanadi  va  bu  ishlamaydigan  aholi  hamda 
shaharda  harbiy  davrda  o‘z  faoliyatini  to‘xtatgan  yoki  shahardan 
chetga  ko‘chirilgan  obyektlardagi  ishchi-xizmatchilar  uchun 
moijallanadi.  Shahardan uzoqroq tumanlarga ko'chiriladigan aholi 
hisobidan  odatda  shu  shahar  manfaati  uchun  FMning  ikkinchi 
navbatdagi (eshelondagi) kuchlar guruhi tashkil etiladi.
Ko‘chirish va tarqoq  holda joylashtirish,  dushman hujumi xavfi 
paydo  boiishi bilan Respublika Vazirlar Mahkamasining qaroriga 
binoan  olib  boriiadi.  Ko‘chirish  va  tarqoq  holda  joylashtirishga 
tinchlik  davrida  oldindan  tayyorgarlik  ko‘riladi.  Shu  maqsadda 
Vazirlar  Mahkamasi,  viloyat,  shahar,  tuman  hokimiyatlarida  va 
xo‘jalik obyektlarida ko‘chirish hay’ati tuziiadi.
Tadbir o‘tkazilish vaqti  va muddatiga qarab, aholini ko‘chirishni 
2 turga ajratadilar:
-   oldindan oikaziladigan ko‘chirish;
-   shoshilinch (kechiktirib boimaydigan) ko‘chirish;