X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

163

---

Yalpi ko‘chirish deganda favqulodda vaziyat  hududidan  hamma 
toifa  aholining  olib  chiqilishi  nazarda tutiladi.
Qisman  ko‘chirish  deganda  favqulodda  vaziyat  hududidan 
mehnatga layoqati  bo‘imagan aholi, maktabgacha yoshdagi bolalar, 
maktab,  hunar-texnika bilim  yurtlarining o‘quvchilari olib chiqilishi 
nazarda tutiladi.
Aholini ko‘chirishning ko‘rsatilgan  variantlari xavfning yoyilish 
ko‘lami  va  tavsifiga,  uni  amalga  oshishini  oldindan  taxminlashning 
qanchalik  ishonchliligiga, shuningdek, favqulodda vaziyat  manbayi 
shikastlovchi  obyektlaridan xo'jalikda foydalanish istiqboliga qarab 
tanlanadi.
Odamlar hayoti  va salomatligiga xavf borligi,  aholini  ko‘chirish 
haqida  qarorga  kelish  uchun  asos  bo‘lib  hisoblanadi.  Bu  xavf 
1-5-ilovalarda keltirilgan bo‘lib,  har qaysi xavf turi uchun oldindan 
belgilab qo‘yilgan  mezonlarga muvofiq bahoianadi.
Aholini  ko‘chirish  haqida  qarorga  kelish  huquqi  0 ‘zbekiston 
Respublikasi  hududida  favqulodda  vaziyat  yuzaga  kelgan  yoki 
favqulodda vaziyat xavfi oldindan taxmin qilinayotgan tuman, viloyat 
hokimiyat rahbarlarida (boshliqlarida) boiadi.
Fuqaro  muhofazasi  ko‘lamiga  va  ko‘chirishning  qanchalik 
shoshilinchligi 
talablariga 
qarab, 
mahalliy 
yoki 
mitaqaviy 
ko‘rinishdagi  shoshilinch  (kechiktirib  bo'lmaydigan)  yoki  oldindan 
o‘tkaziladigan  ko‘chirish  tegishli  fuqaro muhofazasi boshliqlarining 
ko‘rsatmalari  yoki farmoyishlariga binoan amalga oshiriladi.
Kechiktirilmay  qarorga  kelish  talab  qilinadigan  hollarda 
cheklangan  xarakterdagi  shoshilinch  ko‘chirish  xavfli  obyektning 
navbatchi-yo‘riqchilik xizmati  boshlig‘ining  ko'rsatmasiga  binoan 
o'tkazilishi  mumkin.
Boshqaruvning  hududiy,  idoraviy,  obyekt  idoralari 
fuqaro 
muhofazasi  boshliqlari (favqulodda vaziyat  xay’atlari) ko‘chirishga 
umumiy  rahbarlik  qiladi.  Aholini  ko‘chirish  tadbirlarini  bevosita 
tashkil etish va o'tkazishga esa  viloyat, shahar, tumanlar ma’muriyati
164

---

va  iqtisodiyot  obyekti  boshqaruv  organlari  tashkil  etadigan  aholini 
ko‘chirish tashkilotlari rahbariik qiladi.
Aholini  ko‘chirish  tadbirlari  yaxshilab  o‘yiab  rejalashtirishni, 
transportni, yoMlarni, ko‘chiriladigan  tashkilotlami, aholi boradigan 
xavfsiz joylami oldindan  tayyorlab qo‘yishni, shuningdek, aholining 
favquiodda vaziyat  sohasida har tomonlama tayyorgarlik ko‘rishini 
talab qiladi.
Bunday  tayyorgarlikni  ijroiya  hokimiyati  idoralarining  va 
iqtisodiyot  obyektlari boshqaruv tashkilotiarining fuqaro muhofazasi 
rahbarlari tashkil etadi va o'tkazadi.
Aholini ko'chirishni ishiab chiqarish-hududiy yoki hududiy asosda 
rejalashtiriladi, tashkil etiladi va amalga oshiriladi.
Ishiab chiqarish-hududiy tartibi favquiodda vaziyat  hududlarida 
ishchilar, xizmatchilar, talabalar, o'quvchilar, korxonalar, tashkilotlar, 
muassasalar,  o‘quv  yurtlari  bo‘yicha  ishiab  chiqarish  va  xizmat 
ko‘rsatish sohasida  ishlamaydigan  boshqa aholini  esa  turar joydan 
foydalanish 
organlari  orqali  turar  joylari  bo‘yicha  transportda 
(piyoda) olib chiqishni nazarda tutadi.
Muayyan hollarda ko‘chirishning hududiy tartibida, ya’ni aholini 
ko‘chirishe’lonqilinganpaytda bevosita  aholiyashab  turgan joydan 
amalga  oshirilishi mumkin.
Aholini  ko‘chirish usullariga qarab 3  ta  ko‘chirish usuli boiadi:
-  transportda;
-  piyoda tartibda;
-  aralash usulda.
K o‘chirishuing asosiy usuli -  aralash usuli hisoblanadi. Aralash 
usulida ko‘chirishda shahardagi aholi ommaviy  ravishda piyoda va 
harbiy,  xalq  xo‘jaligi  yoki  tashish  bilan  band  boimagan  hamma 
transport  yordamida  ko‘chirish  tartibiga  binoan  olib  chiqiladi.  Bu 
usulning  faqat  transport  yordamida  ko‘chirish  usulidan  afealligi 
bor.  Chunki  aralash usulda  ko‘chirishda,  hamma yo‘nalishlardan 
foydalaniladi,  aholining  asosiy  qismi  qisqa  vaqt  ichida  xavfsiz 
y o ilar orqali olib chiqiladi.
165

---

Aralash  usulida  aholini  ko‘chirish  ishlab  chiqarish-hududiy 
tartibda amalga oshiriladi . Bu shundan iboratki, ishchi-xizmatchilarni, 
ularning  oila  a ’zolarini,  oliy  ta’lim  muassasasi  talabalarini  ishlab 
chiqarish,  muassasasi  va  o‘quv  yurtlari  orqali  amalga  oshiriladi. 
Aholining qolgan qismi turar joyi orqali ko‘chinladi.
Transport yordamida yurolmaydigan  aholi  (nogironlar,  bemorlar, 
homilador ayollar,  10 yoshgacha  bo'lgan bolasi  bor ayollar, tibbiyot 
xodimlari  o‘zlarining  ish  qobiliyatini  yo‘qotgan  oila  a’zolari  bilan) 
olib chiqiladi. Qolgan aholi (ishlamaydigan oila a’zolari, oliy va o‘rta 
maxsus bilim yurtlarining talabalari va h.k.) tartibiy ravishda piyoda 
ko‘chiriladi.