X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati



Download 9,44 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/157
Sana25.06.2021
Hajmi9,44 Mb.
#101133
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   157
Bog'liq
Fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati. Rustamova X.E, Maxsumov M.D

Yorug‘Iik  nurlanishi.  Yadro  portlashidan  hosil  bo‘lgan  olovli 
shardan chiqadigan va nihoyat darajada kuydiruvchi issiqlik energiyasi 
tarqatadigan  yorugiik  nuri  oqimidan  iborat.  Yadro  portlashi  jami 
energiyaning taxminan  35% ni yorug'lik nurlanishiga to ‘g‘ri  keladi. 
Yorug‘lik  nuri  tarqalishi  10-15  sekund  davom  etadi,  bu  nur  faqat 
to ‘g ‘ri  yo‘nalishda  tarqaladi.  ShafFof boim agan  har  qanday  to‘siq 
yorug'lik  nurlanishi  ta’siridan  saqlab  qoladi.  Yorugiik  nurlanishi 
intraqizil,  ultrabinatsha va ko'rinuvchan  nurlardan  iborat.  Infraqizil 
nur shikastlantiruvchi asosiy kuchga ega.
15


Yorug‘ lik  ajralishi  katta  masofalarga  bir  lahzadayoq  tarqalib, 
turli  materiallarni  eritish,  yondirish,  himoyalanmagan  odamlar 
va  hayvonlarni  kuydirish  yoki  ularning  himoyalanmagan  terisini 
turli  darajada  kuydirish,  ko‘zni  zararlash,  o‘rmonlarda  va  ahoii 
yashaydigan punktlarda yong‘in chiqarish xususiyatiga ega.
Shikastlovchi  ta’sir  darajasi  nur  (yorug‘lik)  impulsi,  ya’ni  Ism2 
yuzaga  perpendikulyar  ravishda  olovli  shar  so‘nguncha  tushadigan 
energiya  miqdori  bilan  belgilanadi  va  Ism2  ga  to‘g‘ri  keiadigan 
kaioriyalarda (kal/Ism2) yoki kilodjoullar  (kDj/m2)da o‘lchanadi.
Yorug‘lik  nurlanishi  ko‘zga  tushganda  (ayniqsa  tunda,  chunki 
ko‘z qorachig‘i kengaygan bo‘ladi) ko‘z qamashishi kuzatiladi. Ko!z 
qamashishi  vaqtincha  davom  etadi.  Bunga  sabab  k o ‘zdagi  rodopsin 
pigmentining,  (to‘q  qizil  rang)  kamayishidir.  Agar  nur  yaqin 
masofadan ko ‘zga ta’sir qilsa, ko‘zning to ‘r pardasi kuyadi va turg'un 
ko‘rlik holati vujudga keiadi.
Shuning  uchun  osmonda  birdan  chaqnash  yuz  berganda  unga 
qarash  mumkin  emas.  Yorug‘Jik  nurlanishi  impulsining  kattaligiga 
qarab odamlaming kuyishi to‘rt darajaga bo'iinadi:
1.  I  darajali  kuyish  -   100-200  kDj/m2  kattalikdagi  yorug‘lik 
impulsidan;
2.  II  darajali  kuyish  -   200-400  kDj/m2  kattalikdagi  yorug‘lik 
impulsidan;
3.  Ill  darajali  kuyish -  400  kDj/m2  kattalikdagi yorug‘lik  impul­
sidan;
4. IV darajali k u y ish - 600 kDj/m2 dan yuqori kattalikdagi yorug‘lik 
impulsidan.
lonlashtiruvchi  nurlanish  (o‘tuvchi  radiatsiya)  yadro  portlash 
zonasidan  chiqqan  gamma-nurlar  va  neytronlar  oqimidan  iborat. 
Bunga  yadro  portlash  energiyasining  taxminan  5%i  sarflanadi, 
ta ’sir vaqti  15-20  sekundni  tashkil  qiladil  Nurlanish  o‘lchov  birligi 
(ekspozitsion  doza)  sifatida  SI  o'lchov  birliklarida  1kg  da  kulon


(kl/kg)  qabul  qilingan.  Amalda  ekspozitsion  dozani  o ‘ichashda 
reutgen (R) o'lchov birligidan foydalaniladi -  bu nur energiyasining 
quruq  havo  yoki  gazlarni  ionlashtirish  uchun  ketgan  miqdorini 
ko‘rsatadi.  Yutilgan  doza,  ya’ni  organizm  to‘qimalari  yutgan 
ionlashtiruvchi nurlanish  dozasi  SI sistemasida rad yoki grey (Gr)da 
o ‘lchanadi.  1  rad taxminan  1 R  ga teng.  lGr=100 R (rad).
Radiatsiya sathi yoki quvvati -  bu nur energiyasini  vaqt birligida 
chiqishini ko‘rsatadi, birligi rentgen soat (R/s) yoki millirentgen soat 
(mR/s);
Yadro  reaksiyasi  natijasida  gamma-nurlari  va  neytronlar  oqimiga 
nisbatan  alfa va beta zarrachalarining havoda bosib o‘tgan yo‘ii katta 
bo‘lmaganligi uchun, ularda o'tuvchanlik xossasi kam.
Alfa-zarrachalar geiiy atomi yadrosidan iborat boiib, ikki proton va 
ikki neytrondan tashkil topgan. Havoda bosib o‘tish yo‘li  10-1 Ism ga 
teng bo‘lib ionlashtiruvchi qobiliyati kuchli hisoblanadi.
Beta-zarrachalar  havoda  10-20  m,  to ‘qimalarda  esa  1  sm  gacha 
yo‘lni  bosib  o'tadi.  Ust-bosh  beta-zarrachaiarning  o‘tuvchanIigini 
ancha kamaytiradi, avtomobil oynalari yoki  1mm qalinlikdagi metal 1 
to ‘siqlar  beta  zarrachalarni  to ‘liq  o'tkazmaydi.  Gamma-nurlar  nur 
energiyasining  ayrim  fotonlari  oqimidan  iborat  bo‘lib,  to‘g ‘ri  chiziq 
bocylab  yorug'lik  tezligida  (300000  km/'sek)  tarqaladi.  Gamma 
nurlarining havoda bosib o ‘tgan yo‘li yuzlab metrlami tashkil qiladi. 
Uning o ‘tuvchanlik xususiyati  beta zarrachalarnikiga qaraganda 5 0 - 
100 barobar kuchli rivojlangan,  20 kilotonnali atom bombasi  havoda 
portlatilganda  uning  o ‘tuvchan  radiatsiyasi  doirasi  quyidagicha 
boMadi:  800 m etrgacha- 100% o4im sodir bo‘ladi, (1000 R  gayaqin 
dozasi),  2  km  I—II  darajali nurlanish  kasalligini  (50-200  R  dozasi) 
keltirib chiqaradi.
Neytron bomba portlaganda o‘tuvchi radiatsiya juda kuchli rivoj- 
lanadi. Agar bir ming trotil ekvivalentga teng bo‘-lgan neytron bomba 
portlatilsa, uning zarba to‘lqini va yorug*lik nurlanishi faqat !3 0 -l 50 
m  doiradagi  masofani  zararlaydi.  Uning  gamma-neytron  nurlanish
17


miqdori  quyidagicha  bo‘ladi:  1  km  doirada 30  Gr  gacha  (3000  rad) 
1,2 km gacha 8,5 Gr (850 rad).  1,6 km da -  4 Gr (400 rad) 2 km gacha
0,75-1  Gr (75-100 rad)ni tashkil qiladi.
0 ‘tuvchi radiatsiyadan nurlanishda nur kasalligi vujudga keladi:
1.1 (yengil) darajali nur kasalligi umumiy dozasi 1-2 Gr (100-200 
R)ga teng  bir marotabali  nurlanish natijasida kelib  chiqadi. Yashirin 
davri  uzoq,  4  hafta  yoki  undan  ortiq  davom  etadi.  Kasallikning 
rivojlanish davri alomatlari aniq namoyon bo‘lmaydi.
2. 
II (o‘rta darajali) nur kasalligi  umumiy dozasi 2 -4  Gr (200-400 
R)ga  teng nurlanish natijasida kelib chiqadi. Organizmning nurlanish 
reaksiyasi  aniq  namoyon  bo‘ladi.  Yashirin  davri  2-3  hafta,  lekin 
rivojlanish  davri  alomatlari  kuchli  emas,  organizimning  buzilgan 
funksiyasi 2-2,5 oyda tiklanadi.
Z.  Ill  (og‘ir)  darajali  nur  kasalligi 
umumiy  dozasi  4-6  Gr 
(400-600  R)ga teng nurlanish natijasida kelib chiqadi.  Boshlang‘ich 
davri  alomatlari  odatda kuchli  namoyon boiadi. Nur ta’sir etgandan 
30-60  daqiqa  o ‘tgach  zararlangan  kishi  ketma-ket  qusadi,  kuchli 
bosh  og ‘rishi  paydo  bo‘ladi,  kuchli  holsizlik holati  rivojlanadi.  Bu 
davr  3 -4   sutkagacha  cho‘zilishi  mumkin.  Yashirin  davr  1-2  haftani 
tashkil  qiladi.  Rivojlanish  davrida  (2-3  hafta)  zararlanganlarning 
ahvoli  keskin  yomonlashadi.  Uzoq  davom  etadigan  baland  tana 
harorati,  badan  titrashi  va  terlash  holatlari  kuzatiladi.  Gemopoez 
tezda  buziladi.  Gemorragik  simptom  paydo  bo‘ladi.  Teri,  shilliq 
qavatlar  ostiga  qon  quyilishi,  burundan,  m e’dadan  va  ichaklardan 
qon  ketishi  kuzatiladi.  Soch  to ‘kila  boshlaydi  va  boshqa  alomatlar 
vujudga  keladi.  Markaziy  nerv  sistemasida  zararlanish  alomatlari 
aniq  namoyon bo‘lib  boradi.  Birinchi 4 -6   hafta moboynida  kasallar 
statsionar sharoitda davolanadi, ular maxsus tibbiy yordamga muhtoj 
bo‘ladi!ar.  Kasallik noxushlik bilan tugamasa, simptomlar  sekin-asta 
yo‘qolib boradi. Sog‘ayish juda sekin boradi (3-5 oy).
4. 
IV  (o ‘ta  og‘ir)  darajali  nur  kasalligi 
umumiy  dozasi  6  Gr 
(600  R)ga teng undan baland nurlanish natijasida kelib  chiqadi.  15
18


daqiqadan  so‘ng zararLaganiarda kasailiklaming boshlang‘ich davri 
kuchli  rivojlana  boradi.  Odam  beto‘xtov  ravishda  qusa  boshlaydi, 
adinamiya, kollaps rivojlanadi. Kasallikning boshlan-g‘ich davri aniq 
chegaralarsiz  birinchi  kunlardayoq  septik  xarakterli  tana  harorati 
ko‘tari!ishi,  qon  ishlab  chiqarilishining  tezda  susayishi  (suyak 
ko‘migi  aplaziyasi,  pansitopeniya),  gemorragiyaning  va  infeksion 
oqibatlarning  erta  boshlanishi  bilan  ajralib  turuvchi 
rivojlanish 
davriga  o'tib  ketadi.  Paydo  bo‘lgan  dastlabki  alomatlar  3-4  kun 
davom etadi. Ikkinchi haftaning oxiriga borib o‘lim kuzatiladi.

Download 9,44 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   157




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish