X asranboeva

Bog’cha yoshidagi bolalarda emotsional xotira ya>:shi bo’lsa ham,

lekin xotiraning bu turi bolalarga nisbatan katta odan^ilarda kuchliroq

bo’ladi. Katta odamlar kuchli emotsional ta’sir qilgan ba’zi narsa va hodisalami hech vaqt eslaridan cMqarmaydilar. Bog’cha yoshidagi bolalar esa kuchli emotsional ta’sir qilgan narsalarni ham ba’zan eslaridan chiqarib qo’yishlari mumkin. Bolalar xotirasini o’stirishda tarbiyadii va ota-onalaming nutqi ham nihoyatda katia rol o’ynaydi. Bola bilan gaplashilganda nutq sodda, talaffiiz aniq va tushunarli bo’lishi kerak. Xotiraning taraqqiyoti bolaning bog’cha yoshi davrida tugallanmay, bolaning bundan keyingi taraqqiyotida, ya’ni ta’lim-tarbiya va turmiish tarziga qarab o’zgarib o’sib boradi.

Tafakkur muammosii va yosh davrlarida rivojlanishi. Bola

tug’ilishidanoq tafakkur qilish imkoniyatiga ega bo’lmaydi. Tafakkur bolaning o’sib, bilim va tajribalarining ortib borishi jarayonida rivojlanadi. Bola dastlab tashqi olamni va undagi narsalarni sezish, idrok qilish oiqaligina biladi. Bunday bilish bolaning ana shu narsalar bilan bo’lgan aktiv faoliyati davomida tobora takomillashib boradi. Kichik yoshdagi bolalar atroflaridagi narsalar bilan qanchalik ko’p munosabatda bo’lsalai- bu narsalar o’rtasidagi o’xshashlik tomonlami shunchalik ko’proq payqay boshlaydilar. Keyinchiilik bolalar o’xshash narsalarni umumlashtira boshlaydilar. Masalan, 6-7 oylik bola uyda yolg’iz qolgan paytida stol oldiga emaklab kelib, dasturxonni tortib o’ziga keraMi narsalarni olishga muvaffaq bo’lar ekati, xuddi shimdtiy harakat yo’li bilan kfiravotning ustidagi narsalarni ham olishga harakat qiladi. U dasturxonni tortgan kabi choyshab yoki ashyoni tortib karavot ustidagi narsalarni olishga urinib ko’radi.

Ilk bolalik yoshidagi bolalaming tafakkufi o’z-o’zicha, ya’ni stixiyali ravishda emas, balki katta odsimlaming rahbairligida rivojlana boshlaydi. Katta odamlar bolalaming shu paytgacha orttirgan biUmlariga asoslanib, ularaing o’zlari mustaqil egidlay olmaydigan tushmcha va bilimlanii o’zlashtirib olishlarida yordamlashadilar. ^\na shu tariqa bolalar o’zlarining individual faoliyatlari orqali bilish mumkin bo’lgan ayrim njirsalami va ayrim tushunchalamigina emas, balki butun insoniyat tomonidan yaratilgan tushunchalami hamda mantiqiy fikr qilish shakllarini ham egallab ola boshlaydilar.

Bolalarda tafakkur bir yoshga to’lib, ikki yoshga qadam qo’ygan davrdan boshlab namoyon bo’la boshlaydi. Ana shu davr mobaynida, birinchidan bolalar anchagina turmush tajribasiga ega bo’la boshlaydilar, ikkinchidan tili chiqa boshlaydi. Bolalai bir yoshdan oshgach, o’zlariga yaqin narsalaming nima uchun kerakligini tushunadigan bo’lib qoladilar (masalan, uydagi idish-tovoqlaming, plyola va qoshiqlaming nimaga

kerakligmi bilib oladilat). Ikki yoshli bolalar tafaJdoxrining eng ko’zga tashlanil) turadigan xususiyati shundan iboratki, ular aj/ni shu chog’da ko’rib, idrok qilib togan narsalari haqida tafakkur qiladilar. Tafakkuming asosiy jarayonlari, ya’ni analiz, sintez, umumlashtirish bolalaming naisalar ЫЬш bo’lgan amaliy faoliyatlari jarayonida sodir bo’ladi. Ana shuning uchun ulaming tafakkurlari bevosita harakatlari bilan bog’liq bo’ladi, tafiikkur harakatlarida namoyon bo'ladi.