|
Go‘dak va muloqot, go‘dakIik davrida nutqning viijudga kelishi, kognitiv va perlseptiv jarayonlarni rivojlanisbi uchun
shart-sharoiitlar
Sez}^ o’z mohiyati jihatidan birmuncha sodda psi>ak jarayon (aks ettirish jarayoni) bo’lisliiga qaramay, barcha bilimlarmizning asosiy manbaidir. Narsa va hodisalaming ayrim belgilarini, xususiyatlarini aks ettirishdm iborat bo’lgan sezish prctsessining fiziologik mohiyati
mashhiu fiziolog I.M Sechenov va I.P.Pavlovlaming analizatorlat liaqidag] ta’limotlarida atroflicha ochib berilgan. Akademik I.P.Pavlov organizrtming hissiy aks ettirish apparatlarini analizatorlar deb ataydi. Mana shuning uchun bar bir sezgi organi analizatorlaming barcha qisralarini o’z ichiga oladi. Ma’lumki, akademik I.P.Pavlov ta’limotiga ko’ra, bar bir analizator asosan uch qismidan iborat.
Tashqi ta’sirlarni qabul qilib oluvchi periferik qism (buni odatda retseptor deb yurgiziladi); 2) taassuirotni markazga olib boruvchi (afferent) va markazdan tegishli javob reaksiyasini olib qaytuvchi (efferent) nerv tolalari; 3) analizatorcing orqa yoki bosh miyadagi markaziy qismi.
Sezgi mana shu qistnlaming yaxshi va ravon ishlashiga bog’liqdir. Analizatorlaming bironta qismi ishdan chiqsa, sezish bo’lmaydi. Demak, sezishnitig fiziologik asosida analizatorlar ishidan iborat bo’lgan organizinning reflector faoliyati yotadi.
Analizatorlaming asosiy vazifasi organizmga ta’sir etayotgan turli qo’zg’ovchilami ayrim bo’laklarga ajtatishdan, ya’ni analiz qilishdan iboratdb'. Shuning uchum ham sezgi organlari analizatorlar deb ataladi.
Sezgi va idrok rivojlanishi boshqa, tobora qiyinroq bo’lgan bilish jjirayonlarining (xotira, hayol, tafakkur) paydo bo’lishi uchim zamin yaratadi Rivojlantirilgan sensorika zamonaviy odamning amaliy faoliyati takomillashuviriing asosidir.
Sensor tariya haqidagi sobiq sovet psbcologlarining fikri g’arb Dlimlari qarashlarining psixologik asoslaridan prinsipial tarzda farq (|iladi.
Har ikki tomon nuqtai nazarlari, awalambor, bola sezgisi va idroki livojlanishini harakatlantiruvchi sabablarini va uning bu jarayonda lurbiyaviy rolini tushimtirishda farqlanadi. Ko’pgina g’arb psixologlari sensor jarayonlar go’yoki bolada tay^/or holda tug’ulganda mavjud bo’ladi. Sensor tarbiyaning maqsadi - bu jarayonlami rnashq qildirish ilcb hisoblaydi.
Rus psixologlarining nuqtai nazailari bo’yicha rivojlanish yangi, bolada ilgari bo’lmagan sensor jarayonlami shakllantirishdir. Albatta, niializatorlaming takomjllashuvi(eshitish, ko’rish, teri tiiyush, hid bilish VII b.) s<3zgi va idrok rivojlanishining zarur shartlaridan va uning rolini Hid etisli mumkin emas. Lekin bu faqat sensor rivojlariishning organik imkoniyati, sharti, biroq, bulaming barchasi sezgi tajribasini egallamay (iiiib sodir bo’lmaydi. Tafakkur, nutq, seasor tajriba ortishi natijasidir.
Seiasor etaion bo’lib musiqiy tovushlar (do, re, mi,...), ona tilining tovushlar tizimi, geometrik figura, гап|'Даг va boshqalar xizmat qiladi. Sensor namunabmi o’lchov tizimi tarzicla egallash idrokni sifat jihatidan o’zgartiradi.
Bola hayotining dastlabki l-yilid£i idrok rivojlanishi yo’li ancha mmakkabdir. Bu davr mobaynida juda ko’p o’zgarisbJar ro’y beradi, birinchi o’rinda bu o’zgarishlar sezgirlik sohasida sodir bo’ladigan rivojlanishga taalluqlidir.
Butun bog’cha yosh davri mobaynida ko’p sezgirligining o’tkirligi ortadi. Shuningdek, ko’z o’tkirligi darajasi faoliyat sharoitiga bog’liqligi ham aniqlangan - o’ria vaziyatida tadqiqot o’tkazilganda ko’zrmg o’tkirligi sezilarii daraja
Bog’cha yosh davrida ranglami farqladida ham anclia os’ish kuzatilaii; aniqvatrniqligi ortadi.
Z.M.Istortinaning tadqiqotlari bola hayotining ikkinchi yilida ixtiyorsiz tarzda to’rtda asosiy ranglanii farqlaydi; qizil, sariq, yashil, ko’k. Oj aliq ranglami (Jifferensirovka (jilishda, ya’ni qovoq rang, havo rang va siyoh ranglami ajratishda biroz qiynaladi.
Eshitish sezgirligi ham bog’cha yoshidagilarda o’ziga xos tarzdagi xususiyatlarga ega. Tadqiqotlaming ko’rsatishicha, eshitishning nozikligi
13 yoshgacha bo’lgan bolalarda kattiilamikiga nisbatan ancha past bo’ladi va bu yosh ortishi bilan o’sib boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
