5-mavzu: Bilish nazariyasi, yo‘nalishlari va asosiy muammolari

5-mavzu: Bilish nazariyasi, yo‘nalishlari va asosiy muammolari.
1 - topshiriq. Tirik mavjudotlar va insonlar bilish jarayonlari va bosqichlari bo‘yicha keys


Keys bayoni. Tirik mavjudotlarning olam bilan ta’sirlashuvi in’ikos jarayoni o‘ziga xos kechadi. Bilish jarayoni barcha tirik mavjudotlarga xos, lekin ularning bilish jarajalari turlicha. E’tibor beradigan bo‘lsak o‘simliklar tirik mavjudot sifatida suv ichadi, quyoshga qarab intiladi va o‘sadi. Hayvonlarda masalan, itlar hidni yaxshi biladi, xavf-xatarni yaxshi sezadi, fillar juda uzoqdan signal qabul qiladi, burgut juda uzoqdan o‘ljasini ko‘radi, maymunlar hatto odamlar qilgan ba’zi harakatlarni takrorlaydi. Inson ham boshqa tirik mavjudotlari singari hidni farqlay oladi, xavfni sezadi, ovozni juda yaxshi eshitib farqlaydi, olamni rang-barang ko‘radi va yaxshi taqlid qiladi. Eng asosiysi inson boshqa tirik mavjudotlardan farqli bu faoliyatlarni instiktiv emas balki ongli amalga oshiradi.
Keys savollari:
1. Hayvonlar va o‘simliklar tashqi olam bilan qanday ta’sirlashadi? Ularda bilishning qanday bosqichi kuzatiladi?
2. Inson boshqa tirik mavjudotlardan farqli qanday bilish bosqichi yordamida olamni biladi?
Keys javobi: Boshqa tirik mavjudotlar ham tashqi olam bilan ta’sirlashadi, bunda o‘simliklarda hissiy bilishning sezgi shakli hosil bo‘ladi ya’ni tropizm xususiyati, hayvonlarda ham sezgi ya’ni hid bilish, ko‘rish, eshitish va boshqalar amalga oshadi, hissiy bilishning keyingi shakllari ruhiy idrok va ruhiy tasavvur ko‘rinishida bo‘ladi.
Insonda esa bilish jarayoni boshqa tirik mavjudotlardan farqli, bilishning quyi darajasi-hissiy bilish, yuqori darajasi-aqliy bilish yoki tafakkur orqali amalga oshadi. Bu jarayonlar insonning ongli faoliyati natijasi hisoblanadi. Hayvonlardan farqli xid bilganda, ko‘rganda, eshitganida, ta’m bilganida sezganida ongli ravishda juda aniqlik, noziklik bilan amalga oshiradi. Bunda hissiy bilishning sezgi, idrok, tasavvur shakllari yordamida olam bilan bevosita ta’sirni amalga oshiradi. Keyin bilishning aqliy bilish bosqichida tushuncha xosil qiladi, uning ustida mushohada yuritadi, mushohadalarga asoslanib, xulosa chiqaradi.