Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Qisman  konvertirlanadigan  valutalar.  Ular  ma‟lum  pul 

operatsiyalarini o„tkazish uchun yoki cheklangan holda boshqa valutaga 

---

 

279 

almashadigan pul. Bu pul o„z-o„zidan jahon puli emas, uning amal qilish 

doirasi  cheklangan.  Masalan,  Shveysariya  franki  erkin  konvertirlangan 

bo„lsa, Fransuz franki bunday emas, u cheklangan holda konvertirlanadi. 

Bozor  iqtisodiyotiga  o„tayotgan  mamlakatlarda,  jumladan,  mam-

lakatimizda  konvertirlangan  valutaning  bo„lmasligi,  uning  jahon 

bozoriga,  xususan,  kapital  bozoriga  chiqishiga  to„sqinlik  qiladi. 

Konvertirlangan  valuta  yo„q  joyga  xorij  kapitali  oshiqmaydi.  Bozor 

iqtisodiyotiga o„tishning sharti, eng avval pulni ichki konvertabelligini 

ta‟minlash  –  mamlakat  ichki  bozorida  milliy  pulning  xorijiy  valutaga 

erkin ayirboshlanishini ta‟minlashdir. 

So„ngra esa pulni tashqi valuta bozorida konvertirlash zarur bo„ladi. 

Shunday  valutaning  yuzaga  kelishi  jahon  iqtisodiyotiga  qo„shilishning 

muhim sharti hisoblanadi.  

Konvertirlanmaydigan  valutalar  boshqa  valutaga  almashtirilmaydi. 

Ularning  sohibi  bo„lgan  mamlakatlarning  iqtisodiyoti  qoloq,  eksport 

potensiali zaif, shu sababli bu yerda xorijiy valuta zaxiralari oz bo„ladi. 

Konvertatsiya  milliy  iqtisodiyotni  jahon  xo„jaligiga  qo„shilishiga  olib 

keladi, shu bois u ertami-kechmi hamma yerda yuz beradi. 

[173]. Banklar valutalar kotirovkasini o„tkazganda valuta bo„yicha: 



 

sotuvchi kursini; 



 

sotib oluvchi kursini belgilaydilar. 

Valutani  kotirovka  qiluvchi  bank  valuta  bitimini  doimo  o„zi  uchun 

qulay bo„lgan kurs bo„yicha tuzadi. Banklar doimo xorijiy valutani sotib 

olganidan ko„ra qimmatroqqa sotadilar. Masalan, Nyu-York va  London 

valuta  birjalarida  dollarning  funt  sterlingga  to„g„ri  kotirovkasi  amalga 

oshiriladigan bo„lsa: 



 

1 f.st. = 1,4620 dollar – bu sotib olish kursi; 



 

1 f.st. = 1,5060 dollar – sotish kursi. 

Ko„rinib turibdiki, Nyu-York banki Angliya valutasini arzonga sotib 

olgan  va  qimmatiga,  ya‟ni  1  f.st.ga  ko„proq  dollar  (1,5060)  ga  sotgan. 

To„g„ri  kotirovkada  sotuvchi  kursi  doimo  sotib  oluvchilar  kursidan 

yuqori  bo„ladi.  o„rtadagi  farq  marja  deyiladi  va  bankning  foydasini 

tashkil qiladi.  

Marja  hajmi  turli  omillarga  bog„liq.  Odatda  beqaror  konyunktura 

davrida,  valuta  kurslaridagi  farqdan  zarar  ko„rishi  ehtimoli  yuqori 

davrlarda  marja  oshadi.  Marja  miqdoriga  shartnoma  hajmi  ham  ta‟sir 

etadi:  u  kichik  bo„lsa,  marja  yuqori  bo„ladi.  Rasmiy  axborotnomalarda 

valuta  sotish  va  sotib  olish  bo„yicha  yoki  ikkala  kurs,  ulardan  bir  yoki 

---

 

280 

o„rtacha  kurs  ko„rsatilishi  mumkin.  O„rtacha  kurs  –  sotuvchi  va  sotib 

oluvchi kurslarning o„rta arifmetigi. Sotuvchi o„rtacha kursi – sotuvchi 

va o„rtacha kursning o„rta arifmetik qiymati. Xaridor o„rtacha kursi – 

xaridor va o„rtacha kursning o„rta arifmetik qiymati. 

Xalqaro to„lov aylanmasida xorijiy valuta naqd emas, balki naqdsiz 

holatda amal qiladi. Tabiiyki, turli xil to„lov vositalari kurslari turlicha, 

chunki ularning ishonchlilik va valuta riski darajalari turlichadir. Teleg-

raf  o„tkazmasi bo„yicha  valuta kursi eng  yuqoridir,  chunki  unda  xorijiy 

valuta shu zahoti yoki kelasi kuni to„lanadi. Bu operatsiya valuta riskini 

deyarli  chetlab  o„tishga  imkon beradi.  Odatda,  ularning  kurslari  rasmiy 

byulleten  va  kotirovka  jadvallarida  e‟lon  qilinadi.  Boshqa  to„lov  vosi-

talari kursi u asosida aniqlanadi.