Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

koridori deb yuritiladi. 

Amaliyotda  valutaning  birjadagi  kursining  rasmiy  kursga  nisbatan 

o„zgarish  xavfi  kuzatilsa,  Markaziy  bank  valuta  intervensiyasini 

amalga oshiradi, ya‟ni xorijiy valutani sotadi va sotib oladi. 

Valutaviy  cheklashlar  yo„q  yoki  sezilmas  darajada  bo„lgan 

davlatlarda Markaziy bank talab va taklif (milliy  valutaning erkin suzib 

yurishida)  hamda  valuta  intervensiyasi  (boshqariluvchi  suzishda)dan 

kelib  chiqqan  holda  valuta  kursini  belgilaydi.  Valuta  birjalari  faoliyat 

ko„rsatuvchi  davlatlarda  valuta  kursi  qariyb  har  kuni  birja  makleri  va 

Markaziy  bank  tomonidan  valutani  sotish  va  sotib  olishga  berilgan 

arizalar,  Markaziy  bank  intervensiyasi  siyosati  bo„yicha  faoliyatini 

inobatga olgan holda o„rnatiladi. 

Valuta  cheklashlari  deyarli  yo„q  (sezilarsiz)  yoki  yo„q  mamlakat-

larda  bozor  kursini  bir-biri  bilan  doimiy  aloqada  bo„lgan  yirik  tijorat 

banklari  o„rnatadi.  Bu  banklarni  market-meykerlar  deb  ataydilar. 

Boshqa  banklar  kotirovka  yuzasidan  ularga  murojaat  qilishadi. 

Banklararo  valuta  kotirovkalari  market-meykerlar  tomonidan  har  bir 

valuta  bo„yicha  mavjud  bo„lgan  yoki  kutilayotgan  talab  va  taklifni 

taqqoslash  (bu  operatsiya  amaliyotda  fiksing  deb  ataladi)  asosida 

belgilanadi. 

Valuta  birjasi  yo„q  davlatlarda  valuta  bozori  qatnashchilari  bank-

lararo  kurslardan  foydalanishadi.  Banklararo  bozordagi  o„rtacha  kurs 

bank  mijozlari  uchun  valuta  kursini  o„rnatishning  asosi  bo„lib  xizmat 

qiladi. Valuta birjalari mavjud davlatlarda banklararo kotirovkalar bank-

larning  to„lov  aylanishi,  to„lovga  layoqatliligini  hisobga  olgan  holda, 

rasmiy  birja  kotirovkalari  atrofida  o„zgarib  turishi  mumkin.  Bunday 

banklarda  rasmiy  birja  kotirovkasi  ularning  mijozlari  uchun  valuta 

---

 

277 

kurslarining asosi bo„lib  xizmat  qiladi.  Erkin  valuta bozorida uning  har 

bir elementlari (birjadagi va birjadan tashqaridagi) bir-biriga ta‟sir etadi 

va ulardagi valuta kotirovkalari o„zaro bog„liq bo„ladi. 

Valuta  bozorida  valutani  kotirovka  qilishning  ikki  usuli  mavjud: 

to„g„ri  va  egri.  Ko„pchilik  davlatlarda  to„g„ri  kurs  qo„llaniladi.  Bu 

usulning  mohiyati  shundaki,  xorijiy  valuta  birligining  kursi  to„g„ridan-

to„g„ri milliy valutada ifodalanadi. Egri kotirovkada milliy valuta birligi 

ma‟lum  miqdordagi  xorijiy  valutada  ifodalanadi.  Bu  usul  (egri  koti-

rovka)  Buyuk  Britaniyada,  1987-yildan  esa  qisman  AQShda  qo„lla-

niladi.  Banklararo  valuta bozorlarida valuta kursining kotirovkasi ko„p-

roq  AQSh  dollariga  nisbatan  belgilanadi.  Bu  hol  dollarning  xalqaro 

to„lovlarda  ko„p  qo„llanishi  va  rezerv  vositasi  sifatida  saqlanishi  bilan 

bog„liq. 

[170]. Savdo-sanoat sohasida faoliyat olib boruvchi mijozlar uchun 

valuta kotirovkalari amalga oshirish kross-kursga asoslanadi.