Transport inshootlarini loyihalash va

R
m
sh
b
b
t
q
b






 
bu yerda 

q
 
–  ko„ndalang  kuchdan  hosil  bo„ladigan  urinma  kuchlanishlar  (tashqi 
yukdan va oldindan zo„riqishdan); 

t
 – buralishdan hosil bo„ladigan urinma 
kuchlanishlar  (tashqi  yukdan  va  oldindan  zo„riqishdan); 
m
b6
 
–  betonni 
ko„ndalang  siqilishi  ta‟sirini  hisobga  oladigan  koeffitsient; 
R
b,sh
  – 
betonning egilishdagi parchalanishga bo„lgan hisobiy qarshiligi. 
Oldindan  zo„riqtirilgan  to„sinlar  devorlarining  darz  ochilishga  hisobi 
quyidagi formula bo„yicha amalga oshiriladi: 
,



cr
s
s
cr
E
a


 

---

136 
 
bu  yerda 

s
  –  devorlarning  ko„ndalang  va  bo„ylama  armaturasidagi 
cho„zuvchi  kuchlanishlar; 
E
s
  –  armaturaning  elastiklik  moduli; 

  – 
darzlarning  ochilish  koeffitsienti  (oldindan  zo„riqtirilmagan  to„sinlar 
devorlari  uchun  kabi  aniqlanadi); 

cr
  –  darzlarning  chegaraviy  ochilish 
kengligi (0,015sm ga teng). 
Devorlar  armaturasidagi  kuchlanish 

s
  oldindan  zo„riqtirilmagan 
to„sinlar  uchun  kabi  aniqlanadi.  To„sinlarning  darzbardoshligi  ularni 
tayyorlash  stadiyasida,  shuningdek  tashish  va  montaj  qilish  paytida 
betonda  hosil  bo„ladigan  cho„zuvchi  va  siquvchi  kuchlanishlarni  cheklash 
orqali  ta‟minlanadi.  Armaturasini  tirgaklarga  tortish  usuli  bilan 
tayyorlanadigan  oddiy  to„sin  misolida  tegishli  hisobiy  tekshirishlarni 
ko„rib chiqamiz. 
Betonda  oldindan  zo„riqtirish  hosil  qilish  paytida  ostki  fibra  (ostki 
qirrasi) siqiladi, yuqori qirrasi esa odatda cho„ziladi (rasm 8.18). Betondagi 
kuchlanishlarni  darzsiz,  elastik  stadiyada  ishlayotgan  keltirilgan  kesim 
uchun aniqlash lozim. 
Betonda  siqilish  hosil  qilinayotgan  paytda  armaturadagi  oldindan 
berilgan,  nazorat  qilinayotgan  kuchlanishga  teng  bo„lgan  kuchlanish  tez 
yuz beradigan yo„qotishlarga teng qiymatlarga kamayadi: 

𝑝𝑠 1
=

𝑝𝑠
−  0,5

𝑝𝑓 3
+

𝑝𝑓 4
+

𝑝𝑓 5
+

𝑝𝑓 6
 .
 
 
  
Rasm 8.18. To„sinni tayyorlash stadiyasida darzbardoshlikka hisoblash uchun sxema:  
1 – oldindan siqishdan hosil bo„lgan kuchlanishlar epyurasi; 2 – o„z og„irligidan hosil 
bo„lgan kuchlanishlar epyurasi 

---

137 
 
 
Betondagi  kuchlanishlar  qiymatini  tekshirish  markazdan  tashqari 
siqilgan  kesim  uchun,  o„z  og„irligidan  hosil  bo„lgan  eguvchi  momentni 
hisobga  olib  amalga  oshiriladi.  To„sinning  ostki  fibrasi  uchun  bo„ylama 
darzlarning  paydo  bo„lishiga  qarshi  tekshirish  quyidagi  formula  bo„yicha 
o„tkaziladi: 
.
)
e
(
)
(
1
,
'
p
1
1
'
'
'
R
W
M
W
A
A
A
A
A
mc
b
red
g
red
p
p
p
p s
red
p
p
p s
e







          (8.17) 
Yuqorigi  fibrani  ko„ndalang  darzlarning  paydo  bo„lishiga  qarshi 
tekshirish quyidagi formula bo„yicha o„tkaziladi: 
R
W
M
W
A
A
A
A
A
ser
bt
red
g
red
p
p
p
p
ps
red
p
p
ps
e
e
,
'
1
1
8
.
0
)
(
)
(
'
'
'
'







.         (8.18) 
(8.17) va (8.18) – formulalarda: 
R
b,mc1
 
– bo„ylama mikrodarzlar paydo 
bo„lishiga qarshi betonning markaziy siqilishga hisobiy qarshiligi; 
R
bt,ser
 – 
darzlar  paydo  bo„lishi  bo„yicha  hisoblarda  betonning  markaziy 
cho„zilishga  hisobiy  qarshiligi;  Boshqa  qiymatlar  yuqorida  tushuntirib 
o„tilgan. 
O„xshash  tekshirishlar  to„sinni  tashish  va  uni  montaj  qilish  holatlari 
uchun  ham  amalga  oshiriladi.  Ekspluatatsiya  stadiyasidagidan  farqli 
o„laroq  tegishli  hisobiy  sxemada  o„z  og„irligidan  hosil  bo„lgan 
kuchlanishlar  oldindan  zo„riqtirish  kuchlari  bilan  birgalikda  hisobga 
olinishi kerak bo„ladi. Hisoblarda armaturaga oldindan berilgan kuchlanish 
qiymati  to„sinlarni  tashish  va  ularni  montaj  qilish  paytigacha  ro„y  bergan 
yo„qotishlarni hisobga olib kiritiladi. 
Oldindan zo„riqtirilgan oraliq qurilmalarning vaqtinchalik harakatchan 
normativ  yuk  ta‟sirida  vertikal  egilish  qiymati  qurilish  mexanikasi 
uslublarini qo‟llab,  keltirilgan to„la kesim uchun hisoblanadi. 

---

138 
 
To„sinlarning  harakatchan  yuk  ta‟siridagi  egilish  qiymati  armaturasi 
oldindan zo„riqtirilmagan to„sinlardagi kabi chegaralangandir.