Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 
Xalqaro mintaqaviy taraqqiyot banklari 
 
Nomi va 
joylashgan 
joyi 
Tash-
kil 
topgan 
yili 
A’zo 
mamla-
katlar 
soni 
Shundan 
rivojla – 
nayotgan 
Ustav 
kapita-li 
Shundan 
to‘langa-ni 
Loyiha –  
larni 
moliya-
lashti-
rish 
Mlrd dollar 
Amerikalararo 
taraqqiyot 
banki (ATB), 
Vashington 
1959 
46 
30 
101,0 
4,3 
13,6 
Afrika 
tarqqiyot banki 
(AfTB), 
Abidjon 
1963 
77 
51 
29,7 
2,0 
2,6 
Osiyo 
taraqqiyot 
banki (OTB), 
Manila 
1965 
61 
45 
47,0 
3,0 
5,4 
 

---

368 
AfTB  tashkil  topgan  paytda  unga  a’zo  mamlakat  sifatida  faqat 
Afrika  qit’asidagi  mamlakatlar  kirishi  belgilab  qo‘yilgan  edi.  Biroq, 
keyinchalik  bankning  moliyaviy  resurslari  bazasini  shakllantirishda 
muammolar vujudga kelganligi sababli rivojlangan mamlakatlarni a’zo 
bo‘lishiga ruxsat berildi. 
Xalqaro  valyuta  va  kredit  tashkilotlari  ichida  Xalqaro  hisob 
kitoblar  banki  (Bazel)  alohida  o‘rin  tutadi.  HHKB  1930  yilda  oltita 
mamlakat  (Belgiya,  Buyuk  Britaniya,  Germaniya,  Italiya,  Fransiya  va 
Yaponiya)ning 
hukumatlararo 
Gaga 
shartnomasi 
va 
shu 
mamlakatlarning konventsiyasi asosida Shveytsariyada tashkil etildi.  
XHKB  dunyodagi  barcha  banklar  uchun  kapitalning  yetarliligi 
bo‘yicha  xalqaro  talablarini  ishlab  chiqadi  va  amaliyotga  joriy  etadi. 
Masalan, XHKB banklar kapitalini ularning riskka tortilgan aktivlariga 
nisbatan  umumiy  kapitali  bo‘yicha  0,08  va  asosiy  kapitali  0,04 
bo‘yicha koeffitsiyent bo‘lishi zarurligi belgilagan.  
O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  banki  aynan  shu  talablarni, 
mos  ravishda  0,05  va  0,1  koffitsiyentda  o‘rnatgan.  Xususan, 
malakatimiz  tijorat  banklari  banklarida  ushbu  talab  yuqori  darajada 
bajarilayotganligini  Prezidentimiz  Islom  Karimov  alohida  e’tirof  etib: 
“Banklarimiz kapitalining yetarlilik darajasi 23 foizdan oshadi. Bu esa 
banklar  monitoringi  bilan  shug‘ullanadigan  xalqaro  Bazel  qo‘mitasi 
tomonidan  belgilangan  xalqaro  standartlardan  qariyb  3  barobar 
ko‘pdir
100
” deya ta’kidladilar.  
XHKB  –  markaziy  banklarning  banki.  XHKBga  uning  ustavi 
bo‘yicha  ikkita  asosiy  vazifa  qo‘yilgan.  Birinchisi,  markaziy  banklar 
o‘rtasida  o‘zaro  aloqalarni  rag‘batlantirish,  xalqaro  moliyaviy  operat-
siyalarni  amalga  oshirishga  qulay  muhit  yaratish;  ikkinchidan,  unga 
a’zo  mamlakatlar  o‘rtasida  xalqaro  kredit  va  boshqa  operatsiyalarni 
amalga  oshirishda  bank  –  agent  yoki  bank  –  depozitariy  sifatida 
faoliyat yuritadi. 
XHKBning  asosiy  moliyaviy  resurs  manbasi  Markaziy  bank-
larning  qisqa  muddatli  (asosan  3  oy  muddatga)  depozitlari  yoki 
oltinlari  hisoblanadi.  Aktiv  operatsiyalari  sifatida  bankning  Markaziy 
banklarga  xorijiy  valyutalarda  beradigan  kreditlarini  ta’kidlash 
mumkin.  
                                           
100
  Karimov  I.A.  Asosiy  vazifamiz-vatanimiz  taraqqiyoti  va  xalqimiz  farovonligini  yanada 
yuksaltirishdir. T: O‘zbekiston, 2010. B 36. 

---

369