Texnologiyasida

Binar va Grey kodlarining muvofiqlik jadvali

To’plam	Binar kodi					Grey kodi
№	a	b	c	d	A		B	C	D
0	0	0	0	0	0		0	0	0
1	0	0	0	1	0		0	0	1
2	0	0	1	0	0		0	1	1
3	0	0	1	1	0		0	1	0
4	0	1	0	0	0		1	1	0
5	0	1	0	1	0		1	1	1
6	0	1	1	0	0		1	0	1
7	0	1	1	1	0		1	0	0
8	1	0	0	0	1		0	0	0
9	1	0	0	1	1		0	0	1
10	1	0	1	0	1		0	1	1
11	1	0	1	1	1		0	1	0
12	1	1	0	0	1		1	1	0
13	1	1	0	1	1		1	1	1
14	1	1	1	0	1		1	0	1
15	1	1	1	1	1		1	0	0

Binar kodini Grеy kodiga aylantiradigan sxemaning ko’rinishi 2.20-rasmda keltirilgan.

O’nlik kodini Binar o’nlik kodiga aylantiruvchi o’zgartirgich. O’nlik Binar kodlari, ma'lumotlarning dеkart shakldagi tasvirni qo’llaydigan qurilmalarda, ishlatiladi (raqamli indikatorlar, raqamli bosma va h.k).
O’nlik Binar kodida har bir o’ninchi raqamni ifodalash uchun to’rtta ikkilik sonlari A,B,C,D kerak bo’ladi. Bunda 10 dan 15 gacha bo’lgan raqamlarga mos keluvchi ikkiik bеlgilarining kombinatsiyasi, ortib ketgan deb hisoblanadi. O’nlik kodini o’nlik Binar kodiga o’tkazish uchun quyidagi ifodadan foydalanish mumkin:

2.20-rasm. Binar kodini Grеy kodiga aylantiruvchi o’zgartirgichning sxеmasi

2.21-rasm. O’nlik kodini Binar o’nlik kodiga aylantiruvchi o’zgartirgich sxеmasi

Kod o’zgartirgichining YO’Q, VA- YO’Q, YO’KI- YO’Q bazislari asosidagi struktura ko’rinishi 2.21-rasmda keltirilgan. Struktura to’qqizta kirish va to’rtta chiqishga ega bo’ladi. Ln(n = 1 - 9) kirishga mantiqiy bir bеrilsa, A, B, C, D, chiqishlarida n ta o’nlik sonlarning binar ekvivalеnti paydo bo’ladi. O’zgartirgichining chiqishidagi ikkilik bеlgilar kombinatsiyalari 1010 dan 1111 gacha, zaxiradagi (ortiqcha) hisoblanib, o’zgartirgich ishining xatolarini aniqlashda ishlatish mumkin. Agarda katta razryad zanjiri ishida xatolar mavjud bo’ladigan bo’lsa, ortiqcha kombinatsiya o’tishi davrida F=A(B+C) funktsiya bir qiymatini qabul qiladi.

VIII. TO‘G‘RI BURCHAKLI IMPULS SHAKLLANTIRGICH

12-Ma’ruza

Ketma-ket va parallel tipdagi diod chegaralovchilari

To‘g‘ri burchakli impulslarni sinusoidal tebranish generatori – STG va chegaralovchi sxema yordamida shakllantirish mumkin (8.1-rasmga qarang).

8.1-rasm

CHegaralagichlar ustki, ostki tomonidan va ikki tomonlamaligi bilan farqlanadi. 8.2, 8.3 va 8.4-rasmlarda chegaralagichlarning amplitudali tasnifi va ularni ishlash jarayonini xarakterlovchi ossillogrammalari tasvirlangan.

8 .2-rasm. Ustki tomondan chegaralash

8.3-rasm. Ostki tomondan chegaralash

ωt₁

ωt₂

ωt₃

ωt₄

ωt₁

ωt₂

ωt₃

ωt₄

ωt

8.4-rasm. Ikki tomonlama chegaralash

Ketma – ket diodli chegaralovchilar

8.5-rasmda nol darajali ostki tomonidan ketma-ket chegaralash prinsipial sxemasi, hamda uni ishlash prinsipini xarakterlovchi ossillogrammasi tasvirlangan. YUklama qarshiligi chegaralagich qarshiligidani bir necha barobar ( ) bo‘lishi kerak, sinusoidal signal manbaining ichki qarshiligi bo‘lishi kerak. Tokni 0 dan interval oralig‘ida oqishini , bu erda – diodni o‘tkazuvchan yo‘nalishda ulanganidagi kuchlanishi, uning qiymati 0,5 V.

8.5-asm. Diodli ketma-et chegaralovchi

Nolinchi darajali Yuqoridan chegaralovchi sxemasi va uni ishlash prinsipini xarakterlovchi ossillogrammasi 8.6-rasmda tasvirlangan. Sxemani normal ishlashini ta’minlash uchun quyidagi uchta shartlar bajarilishi kerak: , , .

8.6-rasm. Nolinchi darajali Yuqoridan chegaralovchi

CHegaralagich sxemalari universal bo‘lishi uchun, ular ixtiyoriy darajada chegaralashni taminlashlari lozim.

8.7-rasmda ixtiyoriy darajada chegaralovchi chegaralagich sxemasi tasvirlangan.
EYUKning qutbi va tayanch kuchlanish U_op shunday tanlanadiki, VD diod E=0 bo‘lganda ochiq bo‘lsin. R_ichki va R _VDtug, R-qarshilik qiymatidan biroz kichik bo‘lganligi uchun R_ichki→ 0; R_VDtug→0 deyish mumkin.

8.7-rasm. Ixtiyoriy darajadagi chegaralagich

U_tayanch quyidagi oraliqda U_tayanch=0…E_kirmax o‘zgaradi.
Quyidagi shartda E_kir ≤ U_tayanch diod VD _ochiq va U_chiq= E_kir deyish mumkin.
Agarda E_kir> U_tayanch bo‘lsa, VD-yopiq kontirdagi tok va qarshilikdagi nolga teng. Demak U_tayanch=U_tayanch (vaqt oralig‘ida ωt₂ ÷ ωt₃). 0 dan ωt1, oralig‘ida E_kir=0 va U_chik=0. 8.8-rasmda ixtiyoriy darajadagi ostidan chegaralovchi sxema tasvirlangan.
Sxemaning ishlash prinsipi, ossillogrammalari Yuqorida ko‘rib o‘tilgan edi.

8.8-rasm. Ixtiyoriy darajadagi ostdan chegaralagich

8.9-rasm. Ixtiyoriy darajada ustki va ostki tomonlaridan chegaralash

Ixtiyoriy darajada ustki va ostki tomonlaridan chegaralovchi sxema, ko‘rib o‘tilgan ikki sxemaning ketma-ket ulanganidan tarkib topadi. (8.9-rasmga qarang).
SHartlari, ishlash prinsipi va ossillogrammalari avvalgidek bo‘ladi.
Ketma-ket diodli chegaralagichlarning kamchiliklari quyidagidir:

1. 
   CHegaralagich kirish signali EYUK ideal bo‘lishini talab etadi (R_chiq→0);
   
2. 
   Sxema passiv bo‘lib, uzatish koeffitsenti K<1 bo‘ladi;
   
3. 
   EYUK E_kir katta bo‘lishi kerak (o‘nlab volt), ya’ni quyidagi shart E_chiq >>U_tug bajarilishi lozim.
   

Parallel diodli chegaraligichlar

Ketma-ket diodli chegaralagichlarning asosiy kamchiliklariga EYUKning ichki qarshiligi kichik bo‘lishi talab etiladi. Ushbu kamchilikni bartaraf etish maqsadida parallel diodli chegaralagichlar yaratilgan. Bunday chegaralagichlar EYUK manbayini chiqish qarshiligini juda ham kichik bo‘lishini talab etmaydi.

R_yuk>>R_chik; R_yuk>>R;

Ustki tomonlar chegaralovchi diodli sxema, taxminan nolinchi darajadagi va uni ishlash prinsipini tasvirlovchi ossillogrammalari 8.10-rasmda tasvirlangan.

Avvalgidek shartni R_yuk>>R va E_kir >>U_tug inobatga olib sxemani quyidagi tenglamalar sistemasi bilan yozamiz (8.1; 8.2).


; (8.1)


. (8.2)

8.10-rasm. Parallel diodli chegaralagich

(8.1) – tenglama yuklama to‘g‘ri chizig‘i, (8.2) – esa diodni volt-amperli xarakteristikasi. Salti ishlash qisqa–tutashuv tasniflari orqali yuklama to‘g‘ri chizig‘ini chizib ( , ; , ) ossillogrammani tuzamiz . . – darajada ustki darajada chegaralashni hosil qilamiz.

8.11-rasmda nolinchi daraja ostidan chegaralovchi parallel diodli chegaralagich va ossilogrammalari keltirilgan.
8.12 va 8.13-rasmlarga mos ravishda ixtiyoriy darajalarda ustki va ostki tomonlardan chegaralash sxemalari va ossillogrammalari tasvirlangan.




8.11-rasm. Nolinchi darajali ostidan chegaralovchi parallel diodli chegaralagich

8.12-rasm. Ixtiyoriy darajadagi ustki tomondan parallel diodli chegaralash

8.13-rasm. Ixtiyoriy darajadagi ostki tomondan parallel diodli chegaralash

8.14-rasmda ixtiyoriy darajali ikki tomonlama chegaralagichning sxemasi va ossillogrammasi tasvirlangan.

8.14-rasm. Ixtiyoriy darajali ikki tomonlama chegaralagich

Xulosalar:

Parallel diodli chegaralagichlar kirish signali manbayining ichki qarshiligi R_kir ga sezgir emas, lekin ketma-ket diod chegaralagichlaridagi kamchiliklarga – kichik uzatish koeffitsientiga, katta kirish signali (10÷30 Vol’t) ga ega bo‘lishligi va bufer kaskadini yuklama qarshiligi R_yuk bilan moslashtirilishi lozim.
Diodli chegaralagichlarning kamchiliklarini bartaraf etish uchun tranzistorli kuchaytirgich – chegaralagichlar ishlab chiqilgan bo‘lib, ularning kirish signallari nisbatan kichik (100mV atrofida), kirish qarshiligi nisbatan katta va chiqish qarshiligi esa kichik va chiqish signalining ko‘rinishi (formasi ξ–to‘g‘ri burchaklik koeffitsienti) nisbatan Yaxshi.