Texnologiya ta`limi praktikumi (chilangarlik) fanidan

Razvyortkalar parmalangan teshiklarni tozalash va aniq o’lchamga keltirish uchun ishlatiladigan keskich asbob bo’lib, ikki gruppaga bo’linadi: dastaki va mashina razvyortkalar. Mashina razvyortkalarning ish qismi qisqa bo’ladi.
Razvyortkalash qo’lda, parmalashv a tokarlik stanoklarida olib boriladi, bu yo’l bilan sirtlarning tozaligi 7-8, aniqlik darajasi 2-3 klass bo’lgan teshiklar hosil qilinadi.
Silindrik va konussimon razvrtkalar bo’ladi.
Dastaki razvyortkalar ish qismi va quyruqdan iborat. Ish qismi va o’z navbatida kesuvchi va kalibrlovchi qismlarga bo’linadi. Kesuvchi qismi 1⁰burchak ostida konuslangan bo’ladi. Kesuvchi qirralar (tig’lar) soni 4, 6, 8, 10, 12 tagacha bo’ladi. Tig’lar soni qancha ko’p bo’lsa, sirtlarning silliqligi shuncha yuqori bo’ladi.
Dastaki razvyortkalarning quyruqlari kvadrat shaklida bo’lib, unga vorotok (razvyortkani aylantiruvchi dasta) kiydiriladi. Ular 3 dan 50 mm gacha bo’lgan teshiklarni razvyortkalash uchun ishlatilib, 9XS markali legirlangan asbobsozlik va R9 markali tezkesar po’latdan tayyorlanadi. Aniqlik darajasiga qarab 1, 2, 3 ketma-ketlikda nomerlanadi.
Mashina razvyortkalar R9 markali tezkesar po’latdan tayyorlanib, VK2, VK4, VK6, VK8, T15K6 markali qattiq qotishmalar bilan qoplanadi. Ularning quyrug’i silindrik va konussimon qilib tayyorlanadi. Slindrik quyruqlilari stanoklarning o’z-o’zidan markazlashuvchi patronlariga o’rnatilib, konussimonlari parmalash stanogining shpindellariga, tokarlik stanogi orqa babkasining pinoliga bevosita yoki qtulkalar kiydirilib o’rnatiladi.
Uslubiy tavisyalar: Qo’l dreli bilan parmalash mashqi. Qo’l dreli bilan parmalashda:

1. 
   Chizma asosida teshik urni rejalanadi.
   
2. 
   Chekich bilan parma urni (markaz) belgilanadi.
   
3. 
   Mos parma tanlanib patronga (drelga) o’rnatiladi.
   

Parmalash vertikal va gorizontal vaziyatlarda olib boriladi.
1.Vertikal vaziyatda parmalashda:
a) agar detal’ past taglikka o’rnatilgan bulsa, chap qo’lda drelning qo’zg’almas dastasidan tutib, tirgak kukrakka tiraladi, o’ng qo’l bilan aylantiruvchi dastasi ushlanadi.
b) drelga ortiqcha bosim bermasdan, qat’iy vertikal vaziyatda tutib, dastani bir me’yorda siltmasdan aylantiriladi;
v) agar detal’ baland tutkichlarga (tiskilarga) o’rnatilmasa, chap qo’l bilan drelning tirgagidan tutib, uni detalga tik tutiladi. o’ng qo’l bilan dastani bir tekis aylantiriladi.
g) parma detalning ikkinchi tomoniga teshib utish paytida drelga ortiqcha bosim berilmaydi. Aks holda o’quvchining munkib ketishi orqasida parma sinishi mumkin.
2.Gorizantal vaziyatda parmalashda:
a) tiski taglikka qo’zg’almas qilib maxkamlanadi.
b) detal’ tiskiga vertikal vaziyatda o’rnatiladi;
v) chap qo’l bilan drelning qo’zg’almas dastasidan tutib, tirgakni kukrakka tirab, o’ng qo’l bilan dasta bir me’yorda aylantiriladi.
g) parma detalning ikkinchi tomoniga teshib utish paytida drelga ortiqcha bosim berilmaydi. Bu vaqtda o’quvchi muvozanatini yukotishi orqasida shikastlanishi,parmaning sinishi mumkin.

3. 
   Elektr drel’ bilan parmalash mashqi. Elektr drel’ bilan parmalashdagi singari parmalash ishlari vertikal va gorizontal vaziyatda bajariladi. Parmalash vaqtida dastaki drel’ bilan parmalashdagi barcha hollarga tula roiya qilinadi. Bundan tashkari:
   

a) agar kuchlanish 36 V dan ortik bulsa,yerga ulanmagan elektr dreldan foydalanmaslik;
b) agar kuchlanish 36 V dan ortik bulsa, qo’lga rezina qo’lkop kiyib oyoq ostiga rezina palos tushash;
v) ishlab turgan drelning aylanayotgan qismlaridan tutmaslik:
g) parmalash tugagach, drelni tarmokdan uzib quyish;
d) elektr utkazgichlari yaroksiz bo’lgan dreldan foydalanmaslik:
e) elektr drelga parma o’rnatish yoki chikarish, ba’zi bir mayda remont ishlarini bajarish vaqtida uni tarmoqdan uzib qo’yish kerak.