Rivojlantirish institu ti

5. 
Olamning  taraqqiyoti  va  taqdiri.  Hozirgi  ku n d a  O lam ning 
kengayishi  katta  tezlikda  davom   etm o q d a.  B utun  olam   tortishish 
q o n u n i  (N y u to n  q onuni)ga k o ‘ra tezlik to bora sekinlashib boradi va 
pirovard  natijada kengayish  siqilish bilan alm ashadi.  A niqlanishicha, 
jism lam ing massasi qanchalar katta va ular oralig1 idagi  m asofa kichik 
b o ‘lsa,  tortilish  sh u n ch a  kuchli  b o la d i.  Bu  holat  O lam ning  taqdiri 
undagi  m oddalarning zichligiga  bog‘liq ekanligini anglatadi.  D em ak, 
tortish kuchi, ya’ni gravitatsiya kengayishni (inersiya kuchini) yengishi 
uchun zichlik yetarli darajada katta qim m atga ega boMishi yoki m a’lum 
kritik ko ‘rsatkichdan ortiq boMishi  kerak.
O lim lar  O lam n in g   kelajak  taq d irin i  uning  kengayishi,  uzoq 
oM mishda „katta p o rtla sh “ ning boMganligi va koinotdagi  neytron va 
boshqa m oddalarning oMtacha zichligi bilan  kritik zichlikning o ‘zaro 
nisbatiga asoslanib bashorat qilm oqdalar.  Ju m la d a n ,  bu  borada bir- 
b iridan  farqli  to ‘rtta  nuqtayi  nazar  m avjud.  U lar  shartli  ravishda 
O lam   taraq qiyotining  ochiq,  yopiq,  pulslanuvchi  va  muttasil  holat 
v a ria n tla ri deb ata lad i.  S h u la rd a n  dastlabki  ikkitasi A.  F rid m a n  va 
J.  G ribbin  ijodiga m ansub  (1-  rasm ).