«применение современных информационно коммуникационных технологий в проведении реформ в новом узбекистане»

«Yangi O‘zbekistonda islohotlarni amalga oshirishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalanish» mavzusida Xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya 
Andijon 
 
27-29 oktabr 2021 yil 
282 
Regulyar ifodalarni hosil qiluvchi konteksdan holi grammatika- regulyar 
grammatika va uning boshqa ko’rinishi o’ng(chap) chiziqli grammatika deb ataladi. 
Regulyar grammatika aniqlaydigan til – regulyar til deb ataladi[1,3] Regulyar 
ifodalarni tahlil qilish uchun yaratilgan abtrakt mexanizm– tanib oluvchi 
(recognizer) va uning xususiy hollari chekli avtomat va xotirali chekli avtomat deb 
ataladi. 
Leksik tahlilni amalga oshirish uchun yuqorida ko’rsatilgan tushunchalar 
bilan tanishish kerak bo’ladi. Endi ana shu tushunchalarni batafsil qarab chiqamiz.
Σ chekli alfavit bo’lsin. Σ chekli alfavitda regulyar to’plam quyidagicha 
rekursiv aniqlanadi[2,4]: 
(1)

(bo’sh to’plam) - Σ chekli alfavitda regulyar to’plamdir 
(2)
{ε} - Σ chekli alfavitda regulyar to’plamdir 
(3)

a

Σ uchun {a}- Σ chekli alfavitda regulyar to’plamdir 
(4)
Agar P va Q to’plamlar Σ chekli alfavitdagi regulyar to’plamlar 
bo’lsalar, u holda quyidagi to’plamlar ham Σ chekli alfavitda regulyar 
to’plamlar bo’ladilar: 
(a)
P

Q
(b) PQ 
(c) P* 
(5)
Hech qanday boshqa to’plam Σ chekli alfavitdagi regulyar 
to’plam bo’la olmaydi 
Shunday qilib berilgan to’plam Σ chekli alfavitdagi regulyar to’plam bo’la 
oladi faqat va faqat shu holdaki, agar u 

, {ε}, Σ ga tegishli harfdan iborat to’plam 
bo’lsa, yoki shunday to’plamlardan, birlashma, konkatenatsiya va iteratsiya 
operatsiyalari orqali hosil qilinsa. 
Σ alfavitdagi regulyar ifoda va u ifodalaydigan regulyar to’plam quyidagicha 
rekursiv aniqlanadi: 
(1)

- Σ alfavitda regulyar ifoda va u 

regulyar to’plamni ifodalaydi 
(2)
ε - Σ alfavitda regulyar ifoda va u {ε} regulyar to’plamni ifodalaydi 
(3)

a

Σ uchun a-Σ alfavitda regulyar ifoda va u {a} regulyar to’plamni 
ifodalaydi 
(4)
Agar p va q to’plamlar Σ alfavitdagi regulyar ifodalar bo’lsa va mos 
ravishda P va Q regulyar to’plamlarni ifodalasalar, u holda quyidagi ifodalar ham Σ 
alfavitda regulyar ifodalar bo’ladi va mos regulyar to’plamlarni ifodalaydi: 
(a)
(p+q) – regulyar ifoda P

Q regulyar to’plamni ifodalaydi
(b)
(pq) – regulyar ifoda PQ regulyar to’plamni ifodalaydi 
(c)
(p)* - regulyar ifoda P* regulyar to’plamni ifodalaydi. 
(5)
Hech qaysi boshqa ifoda Σ alfavitda regulyar ifoda bo’la olmaydi. 
Ifodalarni yozishda ma’nosi buzilmaydigan qisqartmalarni ishlatamiz, 
masalan, pp* o’rniga p
+
va ortiqcha qavslarni tashlab ketamiz. Bunday 
qisqartirishlarda operatsiyalar chap assotsiativ deb hisoblanib, ularning ustunlik 
darajasi quyidagicha yuqoridan pastga qarab aniqlanadi: *, konkatenatsiya, +. 
Shunday qilib, 0+10* qisqartirilgan regulyar ifoda (0+(1(0*))) ni bildiradi. 
O’z – o’zidan ravshanki, har bir regulyar to’plam uchun hech bo’lmasa bitta 
bu to’plamni ifodalaydigan regulyar ifoda topish mumkin va teskarisi, har bir 

---