O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz FALSAFA 1/5/1 2021 - 153 -
Fransuz tili frazeologik birliklarini o'rgatish uchun
mashqlar majmuasini yaratish, mashqlarni til va nutq
mashqlariga ajratish, bizningcha, muammoning eng yaxshi
yechimi hisoblanadi. Bunda mashqlarning metodologik
maqsadga
muvofiqligi
va
ko'nikma
va
malakalarni
shakllantirish jarayonini ham e'tiborsiz qoldirib bo’lmaydi.
Shunday qilib, fransuz tilini xorijiy til sifatida o’qitishda
frazeologik birliklarni o'rgatish uchun tavsiya etilgan mashqlar
majmuasini ikkita asosiy turga bo’lish maqsadga muvofiqdir:
1) tanlangan frazeologik birliklarning tuzilishi va
ma'nosini tushunish va yodlashga mo'ljallangan til mashqlari;
2) ilgari o'rganilgan frazeologik birliklarni tushunish
va ishlatishga qaratilgan nutqiy ko’nikmalarni rivojlantirish
mashqlari
Nutqiy ko’nikmalarni rivojlantirish mashqlarini nutq
jarayonidan oldingi va nutq jarayonidagi mashqlarga bo’lish
mumkin. Haqiqiy nutq mashqlarini bajarayotganda, til
vositalarini aniq tanlash ko'p jihatdan talabaning o'ziga bog'liq
bo’ladi. Nutqdan oldingi mashqlarni bajarayotganda esa
talabada til vositalarini tanlash imkoni nisbatan past bo’ladi.
Bu o’rinda shunga e’tibor qaratish lozimki, nutqdan oldingi va
haqiqiy nutq mashqlari o'rtasidagi farq unchalik katta
bo’lmasligi
lozim.
Qayd etib o’tilgan mashq turlaridan ayrimlari, masalan
frazeologiyalarni tarjima qilish, frazeologik birliklarning kelib
chiqishini etimologik tahlil qilish, matnda tushirib qoldirilgan
frazeologik birliklarni o’z o’rniga qo’yish kabi mashqlar
talabalarning lingvomadaniyatshunoslikka oid bilimlarini
oshirishda juda asqotadi.
Til mashqlari sifatida talabalarga frazeologik birliklar
blokini taqdim etish, xorijiy til va ona tilidagi frazeologik
birliklarni o’zaro solishtirish, frazeologik birliklarning
semantik ma’nosini tushunish va o’rganishga taqdim
etilayotgan frazeologiyalarni yodlash topshiriqlarini berish
samaralidir.
Bizning fikrimizcha, frazeologiyaga oid bunday til
mashqlarini besh guruhga bo’lish maqsadga muvofiqdir:
Frazeologik birliklarni eshitish orqali bilib olish va
ulardan taklif
qilinayotgan dialoglarda samarali foydalanish;
Frazeologik
birliklar
tarkibidan
tushib
qolgan
komponentlarni
aniqlash;
Chet tillardagi frazeologik birliklarni o`zbekcha
muqobillari bilan
solishtirish;
So’zlar, so’z birikmalari yoki turg’un so’z
birikmalarni ularning
ma’nodoshi bo’lgan iboralar bilan almashtirish;
Biror bir so’zning frazeologik antonimlarini topish;
Alohida olingan iboralar yordamida gap tuzish;
Vaziyatga mos ravishda frazeologik birlikning
korrelyatsiyasini
shakllantirish.
Vaziyatbop
frazeologoiyalarning
korrelyatsiyasini
yaratishda tegishli vaziyatni shunday tanlash kerakki, unda
ibora anglatgan har xil talqinlarga chalg’ib qolmasdan,
kontekstdan kelib chiqqan holda frazeologiyaga yondashish
talab etiladi. Mashqning bu turini til o’rgatishda juda foydali
deb hisoblaymiz, chunki u talabalarga tegishli frazeologik
birlikdan foydalanish mumkin bo'lgan odatiy vaziyatni taqdim
etadi. Vaziyatbop mashqlar ikkita variantda taqdim etilishi
mumkin:
Talabalarga ma'lum bir frazeologik birliklardan
foydalangan holda,
berilgan mavzu bo'yicha dialog tuzish taklif etiladi.
Talabalardan dialogning tushirib qoldirilgan qismini
yoki hikoyaning
oxirini frazeologik birliklar bilan to'ldirish so’raladi.
Xulosa sifatida qayd etib o’tishimiz mumkinki, xorijiy
tillarni o’rganish orqali talabalarda milliy va umuminsoniy
madaniy qadriyatlarni shakllantirib borishda frazeologik
mashqlarning roli beqiyosdir. Shu o’rinda biz chet tilida
nutqiy faoliyatni rivojlantirishga yo’naltirilgan mashqlar
orasidan quyidagi mashqlarni unumdor deb baholaymiz:
1. Shartli kommunikativ mashqlar
Masalan : (Vaziyatni tasavvur qiling : siz to`yga
bormoqchisiz tayyorgarlik ko'rmoqdasiz. Siz unga sovg'a
tanlashingiz kerak va siz do'konga borasiz. Bu haqda o’z
fikringizni bayon eting. Sizning tomoningizdan bildirilgan
fikrda ma’lum bir frazeologik birliklar, yoki, ma'lum bir
maqol albatta ishtirok etsin).
2. Kommunikativ mashqlar
Bunday tipdagi mashqlarning maqsadi frazeologik
birliklar majmuasini o'zlashtirish va u yoki bu kommunikativ
niyatning
ifodasini
amalga
oshirishga
yo’naltirilgan
qobiliyatni yuksaltirishdir.
Bunday shartli kommunikativ mashqlardan samarali
foydalanish orqali ta’lim oluvchilarning o’qituvchi bilan yoki
bir-biri bilan muloqotga kirishuvi osonlashadi.
Biz
tomonimizdan
taklif
etilayotgan
mashqlar
majmuasidan xorijiy tilni o'qitishning barcha jihatlarini,
jumladan lug’at boyligi, grammatika va tinglab-tushunish,
o’qish va yozishni o’z ichiga qamrab olgan mashqlar o’rin
olishi maqsadga muvofiqdir. Zero xorijiy tilga oid
ko’nikmalarning barchasini qamrab olgan mashqlarni bajarish
orqali talabalar frazeologiyalarni yaxshi tushunib boradilar
hamda ulardan o’z his -tuyg'ularini, orzu-istaklarini ifoda etish
jarayonida madaniy unsur sifatida unumli foydalanadilar.
