«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

 
20.2. BASHORAT QILINADIGAN ZAXIRALARNI BAHOLASH 
 
O’rganilayotgan hududdagi bashorat qilinadigan neft (yoki gaz) zaxiralarini 
baholash maqsadida eng oldin quyidagi geologik mezonlar asosida hududda neft-
gazli yotqiziqlarning tarqalishi uchun qulay sharoitlar yuzaga kelganligini baholash 
kerak: 
1) tektonik sharoitlar va lokal strukturalarning borligi yoki yo’qligi; 
2) yotqiziqlarning hosil bo’lishi va shakllanishida paleogeografik sharoitlarning 
mavjudligi va ularning stratigrafik kesimi; 
3) jinslarning litologik-fatsial xususiyatlari va cho’kindi to’planish sharoitlari; 
4) gidrogeologik va gidrokimyoviy ko’rsatkichlar; 
5) geokimyoviy ko’rsatkichlar; 
6) qo’shimcha geologik ko’rsatkichlar; 
7) neft va gaz uyumlarining hosil bo’lish sharoitlari va joylashishi; 
8) jinslarning kollektorlik xususiyatlari; 

---

440 
9) tutqichlarni hosil bo’lish sharoitlari; 
10) neft va gaz uyumlarining saqlanib qolish va buzilib ketish sharoitlari; 
11) jinslarning metamorfizmga uchrashining neftlilik va gazlilikka ta’siri va h.k. 
Qayd qilingan ma’lumotlar asosida hududning sifat tafsilotlariga oid bashoratli 
xaritalari tuziladi. Bunday xarita hudud uchun tuzilgan umumiy tektonik 
rayonlashtirish xaritasi asosida tuziladi. 
Yuqorida qayd etilgan geologik mulohazalar asosida xaritada istiqbolliligi turli 
darajada bo’lgan maydonlar ajratilishi lozim va ularning taxminiy tasnifi keltirilishi 
kerak (20.1-jadval). 
Shundan so’ng bashorat qilinadigan zaxiralarni miqdoriy baholashga o’tish 
mumkin. 
Oldin ko’rsatilganidek, neft va gazning istiqbolli zaxiralarini hisoblashni umum 
qabul qilingan yagona metodikasi yo’q. Lekin barcha qo’llaniladigan usullar 
mazmuniga ko’ra u yoki bu darajada geologik o’xshashlik tamoyillaridan kelib 
chiqadi. SHu o’rinda jiddiy hisoblashlarda qo’llaniladigan eng muhim ko’rsatkich 
sifatida solishtirma zaxiralar (zaxiralar zichligi) qabul qilingan. Bu ko’rsatkich 
o’rganilgan va razvedka qilingan maydonda oldindan hisoblangan neft uchun km
2 
ga 
tonnalarda va gaz uchun km
2 
ga
kub metrlarda (yoki qandaydir boshqa birliklarda, 
masalan, 1 m mahsuldor qatlam qalinligiga to’g’ri keladigan va b.) ifodalanadi. 
20.1-jadval
№ 
Maydonning istiqbolli 
xususiyatlari 
Neft-gazlilikning geologik mezonlari va neft-gaz uyumlarining hosil 
bo’lish sharoitlari 
I 
Nihoyatda istiqbolli 
Strukturalar va tutqichlar mavjud, jinslarning qulay litologik-fatsial 
tavsifi va ularning kollektorlik xususiyatlari belgilangan; bevosita 
qulay geokimyoviy va gidrokimyoviy ko’rsatkichlar bor; qulay 
paleogeografik ko’rsatkichlar va neft-gaz uyumlarini hosil bo’lishi va 
saqlanib qolishi uchun paleogeologik sharoitlar mavjud va h.k. 
II 
Istiqbolli 
Strukturalar va tutqichlar bor; jinslarning qulay litologik-fatsial 
tavsifi va ularning kollektorlik xususiyatlari belgilangan; neft va gaz 
uyumlarining hosil bo’lishi va saqlanib qolishi uchun qulay 
sharoitlarning iloji borligi haqida dalolat beruvchi geokimyoviy va 
gidrokimyoviy ko’rsatkichlarning faqatgina ayrim bilvosita 
ma’lumotlari bor va h.k. 
III 
Kam istiqbolli 
Ayrim qulay belgilar 

struktura va kollektorlar borligi bilan bir 
qatorda noqulay ko’rsatkichlarga ham ega: strukturalar qisman 
ochilgan, neft va gaz uyumlarining qisman buzilganligidan dalolat 
beruvchi kuchli buzilish-lar; jinslarning kollektorlik xususiyatlarini 
yomonlashtiruvchi 
metamorfizatsiya 
hodisasiga 
uchraganligi 
kuzatiladi va h.k.
IV 
Istiqbolli emas 
Qulay strukturalar yo’q; neft va gaz uyumlarining buzilishini aniq 
geokimyoviy va gidrokimyoviy ko’rsatkichlari mavjud, neft va gaz 
uyumlarini hosil bo’lishi uchun noqulay paleogeografik sharoitlar 
yuzaga kelganligi haqidagi dalolatlar bor; jinslarning kuchli 
metamorfizmga uchraganligi kuzatiladi va h.k. 
V 
Istiqbolligi noaniq bo’lgan Neft-gazlilikning geologik mezonlari va neft-gaz uyumlarining hosil 

---

441 
maydonlar 
bo’lish sharoitlari noaniq yoki etarli darajada aniqlanmagan. 
Faqatgina strukturalar va kollektorlarning bo’lishi mumkinligi 
haqidagi umumiy ma’lumotlar va cho’kindilar hosil bo’lishining 
paleogeografik sharoitlari haqidagi umumiy mulohazalar bor xolos. 
Razvedka qilingan maydon uchun hisoblangan solishtirma zaxiralar qiymatidan 
turli metodlar bilan bashorat qilinadigan zaxiralarni hisoblashda foydalanish 
mumkin.
Razvedka qilingan rayonlarda yaxshi o’rganilgan kon (gorizont)lar bo’yicha 
birlik (m
2
, km
2
) maydon (yoki hajm) uchun hisoblangan o’rtacha solishtirma 
zaxiralarni hisoblashning o’xshashlik metodi keng tarqalgan bo’lib, uni geologik 
tuzilishi o’xshash bo’lgan va bashorat qilinadigan hududlarda etalon metod sifatida 
qo’llash mumkin. 
O’xshashlik metodining (qiyosiy geologik tahlil) asosini etalon va 
baholanayotgan hududlarning geologik rivojlanish tarixini, tektonik holatini, lokal 
strukturalarning tuzilishini, cho’kindi jinslar majmuasining litologik tarkibini va 
fatsial xususiyatlarini, ularning qalinligini, yoshini va h.k. larning o’ziga xosligini, 
o’xshashligini va farqlanishini aniqlash tashkil qiladi. Ushbu hududlar o’rtasidagi 
o’xshashlikni taqqoslash qancha chuqur va to’laroq olib borilgan bo’lsa va ularning 
geologik tuzilishida qanchalik ko’p o’xshashlik aniqlansa, neft va gaz zaxiralarini 
bashoratli baholash shuncha ishonchli bo’ladi. 
O’rganilgan maydonda neft va gaz zaxiralarini miqdoriy bashoratli baholash 
uchun etalon uchastka tanlanadi, u geologik tuzilishi va neft-gazni joylashish 
sharoitiga ko’ra baholanayotgan maydonga juda o’xshash bo’lishi zarur. Bunday 
etalon uchastka uchun neft-gaz zaxiralari, neftlilik maydoni va mahsuldor yotqiziqlar 
(neft va erkin gazlar uchun alohida-alohida bo’lgan) hajmi aniqlanadi. 
Qayd qilingan ma’lumotlar asosida etalon uchastka bo’yicha maydon birligiga 
va neft yoki erkin gazi bo’lgan jinslar 

kollektorlar hajm birligiga zaxiralar zichligi 
aniqlanadi. 
Bu ma’lumotlardan keyinchalik quyidagi nisbatlar bo’yicha bashoratli 
hududdardagi neft yoki gaz zaxiralarini hisoblashda foydalaniladi. 
1. Agar ma’lum bir maydon birligigada hisoblash birligi sifatida zaxiralar 
zichligi qabul qilinsa, unda 
Q=Fqk, 
(20.3) 
bunda Q 

baholanayotgan hududdagi neft yoki gaz zaxiralarini miqdoriy 
baholash, mln.t neft yoki mlrd.m
3
gaz; F 

baholanayotgan hududning umumiy 
maydoni, km
2
; q 

razvedka qilingan (etalon) maydon birligiga to’g’ri keladigan neft 
yoki gaz zaxiralarining o’rtacha zichligi, mln.t/km
2
yoki mlrd.m
3
/km
2
; k 

razvedka 
qilingan va baholanayotgan maydonlarning geologik tuzilishidagi yoki neft-
gazliligidagi farqni hisobga oluvchi o’xshashlik darajasiga kiritiladigan umumiy 
tuzatish koeffitsienti. Uning qiymati hududni o’rganilganlik darajasini hisobga olgan 
holda neft-gazlilikning dastlabki mezonlarini tahlil qilish asosida aniqlanadi. 
2. Agar hisoblash birligi sifatida tarkibida neft va gaz bo’lgan jinslar-kollektorlar 
hajmi birligiga to’g’ri keladigan zaxiralar zichligi qabul qilinsa, unda 

---

442