O‘zbeкiston respubliкasi


Meva : olma – o„rik – shaftoli – behi.  Daraxt



Download 3,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet84/382
Sana14.06.2022
Hajmi3,47 Mb.
#669866
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   382
Bog'liq
hozirgi ozbek tili

Meva
: olma – o„rik – shaftoli – behi. 
Daraxt
: olma – o„rik – shaftoli – behi. 
Daraxt 
giperonimi jins tushunchasini ifodalovchi leksema 
sifatida, birinchi navbatda, shu jinsning turini bildiruvchi so‗z bilan 
bog‗lanadi. 
Daraxt 
leksemasi uning turi nomi o‗rnida qo‗llanishi ham 
mumkin. Lekin giperonim giponim o‗rnida qo‗llanganda uning 
mohiyatini yorqin ifodalay olmaydi. Shu boisdan o‗z oldidan 
giponimni aniqlovchi sifatida qabul qiladi: 
o„rik daraxti, shaftoli 
daraxti 
kabi. 
Giponim leksemaning sememasi giponim leksemalar uchun 
birlashtiruvchi sema bo‗lib xizmat qiladi. Masalan, 
daraxt 
giperonim 
leksemasining sememasi «tanasidan shoxlanuvchi o‗simlik» bo‗lib, 
«qizil, yashil, yoki sariq rangli yong‗oqdan piyolagacha bo‗lgan 
hajmdagi sersuv meva beruvchi daraxt» sememasiga ega 
olma 
leksemasining «daraxt» semasi 
daraxt 
giperonim 
leksemasi 
semasining sememalashgan ko‗rinishi. 
Giperonimning ma‘nosi giponim leksemanikiga nisbatan kengroq 
va «xiraroq» (umumiyroq), giponim leksemaning ma‘nosi esa 
giperonimnikiga nisbatan torroq va «aniqroq». Demak, giperonimning 
ma‘noviy mohiyati barcha giponimining ma‘noviy mohiyati 
yig‗indisiga teng. 


119 
Aytilganidek, daraxt mevali va mevasiz daraxtga bo‗linadi. 
Demak, borliqdagi bu bo‗linish giponimiya hodisasi sifatida tilda ham 
aks etadi. Lekin daraxtning mevali va mevasiz turini ataydigan alohida 
leksema o‗zbek tilida yo‗q. Demak, giponimning o‗rni bo‗sh bo‗lib, 
ular leksik lakuna (bo‗sh xona) hosil qiladi. Leksik lakunani turli 
nutqiy nominativ birlik to‗ldiraverishi mumkin (Masalan, 
mevali 
daraxt 
va 
mevasiz daraxt 
so‗z birikmalari). 
Har bir gipo-giperonimik qator cheklanmagan miqdorda lug‗aviy 
lakunaga ega bo‗ladi. Bu bo‗sh xona ayni bir jinsning turli belgisi 
bilan chegaralanmagan miqdorda to‗lib borish imkoniyatiga ega. 
Masalan, 10 xil uzum nomini biluvchi odam uchun o‗zbek tilidagi 600 
ta uzum navi nomining 590 tasi lug‗aviy lakuna hisoblanadi. Demak, 
lakunalar ijtimoiy ham («mevali daraxt» va «mevasiz daraxt» 
tushunchasini ifodalovchi leksemalar), individual ham (mavjud 
leksemani ma‘lum bir kishining bilmasligi) bo‗lishi mumkin. 

Download 3,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   382




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish