O‘zbeкiston respubliкasi



Download 3,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet82/382
Sana14.06.2022
Hajmi3,47 Mb.
#669866
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   382
Bog'liq
hozirgi ozbek tili

Graduonimiya 
(gr. 
gradatio 
– ―ko‗tarilish‖, ―o‗sish‖, 
onymo
– 
―nom‖). Lug‗aviy birliklar o‗zaro ma‘noviy munosabatiga ko‗ra 
ma‘lum bir darajalanish qatorini hosil etishi fanga qadimdan ma‘lum 
va uning eng yorqin namunasi – 
o„rta 
so‗zini o‗z ichiga olgan so‗zlar 
qatori. Masalan: 
кatta
– 
o„rta
– 
kichik 
yosh
– 
o„rta
– 
qari 
uzoq
– 
o„rta
– 
yaqin 
baland 

o„rta
– 
past 
uzun
– 
o„rta
– 
qisqa

Ma‘lumki 
o„rta 
so‗zi bilan ifodalangan belgi-xususiyat tom 
ma‘noda, o‗rtalik, oraliq, ya‘ni ikki bir-biriga zid belgi oralig‗idagi 
holatni ko‗rsatadi. 
O„rta 
leksemasi antonimlar oralig‗idan o‗rin olsa, 
katta – o„rta – kichik
darajalanishi kam seziladi. Lekin 
o„rta 
leksemali 
birliklarni zid belgi asosida emas, ma‘lum bir belgining kamayishi 
yoki o‗sishi asosida idrok etilsa, ma‘noviy darajalanish yaqqol 
anglashiladi. 
Darajalanish qatori a‘zolari kamida uchta bo‗ladi. 
Darajalanish munosabatlari bilan bog‗langan so‗zlar qatorini: a) 
g‗ayrilisoniy asos; b) sof lisoniy asosga tayanib ajratish mumkin. 
G‗ayrilisoniy omilning mohiyati shundaki, borliqdagi narsa, belgi-
xususiyatda sifat farqi bilan birga miqdor farqi ham mavjud. Masalan, 
inson go‗daklik, yoshlik, navqironlik, yetuklik, qarilik holatini, 
o‗simlik navnihollik, ko‗chatlik, yetilganlik, quriganlik davrini 
boshidan kechiradi –o‗sadi. Tabiatdagi rang va boshqa belgilar 
shunchalik xilma-xilki, bo‗yoqchilar birgina qora rangning hatto 
o‗ndan ortiq turini ajratadilar. Insonning faol ongi ana shu miqdoriy 
va sifatiy farqni aks ettiradi. Til ongning ifodasi bo‗lganligi bois u 
ongdagi aks ettirilgan mana shunday miqdoriy farqlarni ham 
ifodalashi lozim. Bunday miqdoriy farq turli usul bilan, jumladan, 
alohida-alohida leksema bilan ham ifodalanadi. Chunonchi, 
nihol – 
ko„chat – daraxt, ninni – chaqaloq, go„dak –bola, buzoq – tana – 
g„unajin – sigir 
kabi. 
Graduonimik lug‗aviy qatorni ajratishning lisoniy omili 
quyidagilar: 
a)
ma‘noviy omil; 
b)
so‗zlararo paradigmatik munosabat. 


117 
Graduonimik qatorni ajratishdagi ma‘noviy omilning mohiyati 
shundaki, bir qator leksemalar sememasida ma‘lum bir belgining oz- 
ko‗pligiga, turli xil darajalariga ishora mavjud. Masalan, 
darcha – 
eshik – darvoza 
leksemasining «O‗zbek tili izohli lug‗ati»dagi izohini 
kuzataylik: 

Download 3,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   382




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish