O‘zbeкiston respubliкasi

22-
 
§. Orfografiya. O„zbek imlosining asosiy tamoyillari
 
 
Odatda, yozuvda adabiy nutqni saqlash, bir xillikka erishish uchun 
ham imlo (yozuv) tamoyil(qoida)lari ishlab chiqiladi. Bugungi o‗zbek 
imlosi to‗g‗ri yozish qoidalarida, asosan, 5ta tamoyilga tayanadi. 
Bular: 
1)fonetik tamoyil, 2)morfologik tamoyil, 3) tarixiy-an‘anaviy 
tamoyil, 4) farqlovchi (differensial) tamoyil, 5) shakliy (grafik) 
tamoyil. 
Fonetik tamoyil
da nuqiy birliklar talaffuziga muvofiq yoziladi. 
Masalan, 
buloqqa, yurakka, tuproqqacha, ochilguncha; sap-sariq, 
qip-qizil. 
So‗z tarkibidagi o‗zak va qo‗shimchaning yozuvda eshitilishiga 
qarab me‘yorlashtirilishi 
fonetik yozuv 
deb yuritiladi. Masalan, adabiy 
talaffuzda jo‗nalish kelishigining asosiy shakli sifatida 
-ga 
qabul 
qilingan. Ba‘zan bu shakl 
k 
va 
q 
tovushidan keyin 
-ka, -qa 
tarzida 
talaffuz etiladi va shu tarzda yoziladi: 
terakka, buloqqa
. 
Tilimizdagi 
ko‗pgina morfemalarda fonetik 
variantning 
mavjudligi ularning fonetik tamoyil asosida yozilishini ta‘minlaydi. 
Jumladan, 
-
gan 
sifatdoshining 
-qan
/
-kan 
shakllari; 
-guncha 
payt ravishdoshining 
-kuncha
/
-quncha 
shakllari; 
-gach 
payt ravishdoshining 
-kach
/
-qach 
shakllari; 
-dir/tir;-kaz/-gaz/-giz/-qaz/-qiz 
kabi nisbat shakllari va h. 
Umuman, hozirgi o‗zbek orfografiyasida o‗zak va qo‗shimchani 
yozishda ro‗y bergan va yozuvda inobatga olingan fonetik jarayonlar 
fonetik tamoyilga asosan yoziladi: 
isi+-q=issiq, qot+-iq=qattiq, 
sayla+-v=saylov, suva+-q=suvoq, jiz+-aki= jizzaki 
kabi.