O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi samarqand davlat universiteti Pedagogika fakultеti Boshlang`ich ta'lim metodikasi kafеdrasi

Yuzlik mavzusida masalalar ustida ishlash metodikasi.

O’quvchilar masalalar yechish bilim, ko’nikma va malakalariga yengillik bilan erisha olmaydilar. Ko’pincha uchinchi va to’rtinchi sinflarda ham o’quvchilar 2 va 3 amalli masalalarni mustaqil yecha olmaydilar. Bunga sabab birinchi va ikkinchi sinflarda masalalar yechishga doir yetarlicha bilim ko’nikma va malakalarga ega bo’lishini e’tiborsiz qoldirishlari hisoblanadi. Shuning uchun ikkinchi sinf o’qituvchisi birinchi sinflarda masalalar yechishga o’rgatish qanday olib borganligini va birinchi sinfga tegishli bo’lgan metodik talablarning qanchalik bajarilganligini tekshirish shart. Ya’ni sodda masalalarni yechishning ahamyati, murakkab masalalarni yechish ahamyati o’quvchilar murakkab masalalarni yechishda dastlab sodda masalalarga ajratadilar, so’ngra ajratilgan sodda masalalarni yechishning tartibini aniqlab olishlari kerak. Masalalar yechishga bunday yondashish o’quvchilarning matematika faniga bo’lgan qiziqishlarini o’stiradi va mantiqiy fikrlash qobilyatini taraqqiy ettiradi.
Ikkinchidan o’quvchilar murakkab masalalar yehish uchun masalaning mazmunini anglatuvchi holatni ko’z oldiga keltirishlari, masala mazmuni va mohiyatini to’liq anglashlari yoki tushinishlari kerak. Aks holda masalalarning yechilishi o’quvchilar uchun qiyinlik qiladi. Shuning uchun masalalar kundalik hayotdan, texnikadan, qurilishdan tabiatdan olingan bo’lsa, o’quvchilar shu masalalar orqali turmushni va tabiatning xilma – xil foydali bilimlarini bilib oladilar.
Birinchi sinfda o’quvchilar asosan ikki amalli murakkab masalalarni yechadilar.
Uch amalli masalalar yechish. Ikkinchi sinfning birinchi sinfdan farq qiladigan xususiyati uch amalli masalalarni yechish hisoblanadi.
Uch amalli masalalarni yechishni misol bilan ko’rsatamiz. O’quvchlarga masala berishda o’qituvchi shoshilmasdan va tushinarli qilib berishi kerak.
Masala. 86000 so’mga 8 pachka oq qog’oz, 9 pochka rangli qog’oz sotib olindi. Bir pochka oq qog’oz 4000 so’m turadi. Bir pochka rangli qog’oz qancha turadi?
O’qituvchi masalani o’qish jarayonida yo’l - yo’lakay masaladagi sonli ma’lumotlarni doskaga yozib boradi. O’quvchilardan biri doskadagi yozuvga qarab masalani takrorlaydi. So’ngra o’quvchilar masalaning savolini ajratadi. Bu savolga birdaniga javob berib bo’lmasligini anglaydilar. O’qituvchi so’raydi: masala shartidan birdaniga nimani aniqlash mumkin. O’quvchilar masalani o’ylab ko’radilar. Ya’ni 8 pochka bilan 9 pochka, 9 pochka bilan 86000 so’m, 8 pochka bilan 4000 so’m va hokazolarni. 8 pochka bilan 4000 so’m o’quvchlarning diqqatini tortadi. Chunki bu sonlarga asoslanib oq qog’ozning hammasi necha so’m turishini bilib olishi mumkin. Bu hamma rangli qog’ozning necha so’m turishini va bir pochka qog’ozning narxini bilishga imkon yaratadi.
O’qituvchi yo’naltiruvchi savollar bilan masalaning mazmunini tushinishga va masalada oq qog’oz to’g’risida nima ma’lum undan nimani bilish mumkinligiga yordam beradi.
Hamma oq qog’oz qancha so’m turadi?
8·4000 so’m=32000 so’m.
Rangli qog’ozlar qancha turadi?
86000-32000=54000 so’m.
Bir pochka rangli qog’oz qancha so’m turadi?
54000:9=6000 so’m.
Javob: Bir pochka rangli qog’oz 6000 so’m turadi.
O’quvchilarni murakkab masala yechishga o’rgatish uchun sodda masalani murakkablashtirish usulidan foydalanish mumkin. Masalan:

1. 
   86000 so’mga oq va yashil ko’ylaklar oldilar. Oq ko’ylakka 32000 so’m to’ladilar.Yashil ko’ylak necha so’m turadi?
   
2. 
   86000 so’mga kitoblar va 9 pochka daftar oldilar. Kitoblar uchun 32000 so’m to’langan bo’lsa, bir pochka daftar qancha turadi?