O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 Nazorat savollari 
1. Ijtimoiy foydali unumli mehnatni qanday tashkil qilinadi? 
2. Ijtimoiy foydali unumli mehnat bilan ifodali mehnatni farqi nimada? 
3. Shartnoma qanday tuziladi? 
4. Rag’batlantirish uslubini mazmuni? 

---

13- Mavzu. «Texnologiya ta’limi o`qituvchisining darsga va o`quv 
yiliga tayyorgarligi kasbkorlik sifatlari" 
REJA: 
1.
Asbob uskunalarni ishga sozlash. 
2.
Xom ashyo va namuna tayyorlash. 
3.
Ko`rgazmali qurollar va texnik vositalar. 
4.
O`qituvchining shaxsiy fazilatlari. 
Tayanch iboralar 
Dasr rejasi , O`qituvchining o`quv yiliga tayyorgarligi, Ko`rgazmali qurollar, Darsga 
qo`yilgan talablar, Texnik vositalar 
O`quv yili tugashi bilan o`qituvchining navbatdagi o`quv yiliga tayyorlanishi 
boshlanadi. 
Mehnat o`qituvchisi jihoz va asboblarning xolatini tekshiradi. Jihozlardagi mayda 
nosozliklarni o`qituvchining o`zi bartaraf qiladi, agar o`rtacha yoki kapital remont talab 
qilinsa, o`qituvchi talabnoma tuzadi va bu uning bajarilishi uchun ma’muriyat orqali tegyupli 
tadbirlarni qullaydi. Asboblar olishiga alohida talabnoma tuziladi. 
O`quv ishining rejalashtirish maktab programmasini va undagi tushuntirish xatini 
o`rganishdan boshlanadi. Tushuntirish xatini o`rganishda mashg’ulotlarning vazifalarini, 
shuningdek, o`quv prosessini tashkil qilishga, ko`rsatmali qullanmalardan foydalaiishga, 
o`quvchilarning faoliyatini tekshirish, baholash va hokazolarga oid metodik ko`rsatmalarini 
sinchiklab analiz qilishlari kerak. Shuningdek programmaning mazmuni bilan ham sinchiklab 
tanishib chiqishi lozim, unda har qaysi sinf o`quvchilariga o`zlashtirishi kerak bo`lgan bilim, 
ko`nikma, malakalar, bo`limlar va temalar, u yoki bu temaga ajratiladigan soatlar miqdori 
bilan mehnat ob’ektlarining taxminiy ro`yxati ham ko`rsatilgan. 
Maktab programmasini o`rganish va analiz qilishini tamomlab o`qituvchi 
o`quvchilarning ish ob’ektlari sifatida xizmat qiladigan buyumlarni tanlashga kirishadi. 
Buyumlarni tanlash 
o`qituvchi mashg’ulotlarini o`tkazishga tayyorlanishida 
mas’uliyatli bosqich hisoblanadi, chunki buyumlar o`z vazifalariga ko`ra ijtimoiy-foydali 
bo`lishi kerakligidan tashqari, ularga yana qator talablar qo`yilgan. 
1.
Buyumlarga ishlov berish o`quv programmasidagi mavjudoperasiyalaridan iborat 
bo`lishi lozim. 
2.
Buyumni tayyorlash bilan bog’liq ish talab qilinayotgan aniqlik jihatidan ham, 
planlashtirilgan vaqt normasi jihatidan ham o`quvchilarni kuchlari etadigan bo`lishi kerak. Bu 
talab o`qituvchiga katta ma’suliyatni yO’qlaydi, chunki vaqt normasini, ko`pincha ishlov 
berish aniqligini xam, o`qituvchining o`zi belgilaydi. 
3. Buyum vazifasi konstrO’qsiyasiga ko`ra o`quvchilar tushuna oladigan bo`lishi 
kerak. Bu talab ayniqsa o`quvchilar har xil modellarni tayyorlayotganida muhimdir. 
Maktab rahbarlari darslardagi mehnat mashg’ulotlarini har xil korxonalarning 
buyurtmalari asosida tashkil qilishga intiladilar, chunki bu xolda o`quvchilarning unumli 
mehnatini yo`lga qo`yish mumkin. Ammo bunda o`quvchilarni faqat ishlanadigan konkret 
detallar bilangina emas, balki bu detallarni vazifalari va mashinadagi o`rin bilan tanishtirish 
ham kerak bo`ladi. Bunda o`quvchilardan detallarni tayyorlash bo`yicha talablarnigina emas, 
balki ularni asoslab berishni talab qilish ham mumkin bo`ladi, chunki har bir talab detalning 
mashinada bajaradigan funksiyasidan kelib chiqadi. Shunga ko`ra o`quvchilarning mehnati 
ongli mehnatga aylanadi, bu esa butun ta’lim-tarbiya ishining natijalariga ijobiy ta’sir qiladi. 
O`quvchining navbatdagi tema bo`yicha mashg’ulotlarga tayyorlanishi kalendar reja 
tuzishdan boshlanadi. 
Maxalliy sharoitlarga bog’liq xolda kalendar reja bir yo`la butun o`quv yiliga, yarim 
yil yoki o`quv choragiga tuzilishi mumkin. Agar maktab ba’zi korxona orqali moddiy 

---

ta’minlanishi doimiy ishonchli manbaiga ega bo`lsa, reja butun o`quv yiliga ega bo`lishi 
mumkin. Agar materiallar tasodifiy manbalardan keladigan bo`lsa, reja qisqaroq, ammo o`quv 
choragidan kam bo`lmagan muddatga tuziladi. 
Butun gruppa bilan frontal tarzda o`rganib bo`lmagan temalar uchun alohida grafik 
tuziladi. Masalan, agar maktabda tokarlik stanogida materiallarga ishlov berish, termik 
ishlash, maishiy elektr isitgich asboblarini remont qilishni frontal o`rganish uchun etarlicha 
jihozlash va isitish qurilmalari bo`lmasa, o`quvchilarning soni va mazkur ustaxonaning 
ta’minlanganligini hisobga olib grafik tuziladi, bu grafik buyicha o`quvchilar programmada 
nazarda tutilgan ishlarni navbati bilan bajariladi. 
Buyum tayyorlash texnologiyasida variantlilik jihozlardanancha to`liq foydalanish 
imkonini beradi. Masalan, serkultayyorlash darsida texnologayani bir qancha varianti berilishi 
mumkin. O`quvchilar bu texnologiyalar bo`yicha ishlab toblanishni har xil vaqtda bajariladi, 
shu usul bilan qizdirish qurilmasida uzlO’qsiz foydalaniladi.
Sirkul tayyorlash va texnologik prosessining varianti