O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Nаzоrаt uchun sаvоllаr. 
1.
Bilim, kunikmа vа mаlаkаlаrni tеkshirish hamdabaholаshdа qanday didаktik mаsаlаlаr xаl 
kilinаdi ? 
2.
Bilimlаrni prоgrаmmаlаshtirilgаn nаzоrаt qilishqanday аfzаlliklаrgа egа ? 
3.
Nimа uchun bahoni аsоslаd dеrish lоzim ? 
4.
O’quvchilаrni Bilim, kunikmа vа mаlаkаlаrini baholаshdа qanday tаlаdlаr xisоdgа оlinаdi 
? 
5.
Tеst-rеyting usulidа baholаsh vа uning аfzаlligi ? 
17-Mavzu. Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etish. 
 
REJA: 
1. Sinfdan tashkari ishning vazifa va formalari 
2. Texnik tugaraklar ishini tashkil qilish
3. Sinfdan tashk.ari ishning ommavii formalari 
 
1. Sinfdan tashkari ishning vazifa va formalari 
Sinfdan tashkari ishda xam mexnat ta’limida qo’yiladigan vazifalar qo’yiladi. 
Birok bunda ularni bajarish uchun kushimcha shart-sharoitlar mavjud. Ular ustida batafsilrok
tuxtalamiz. 
Sinfdan tashkari ish bir tomondan sinfdagi ishning davomi bulsa, boshka 
tomondan, o’quvchilarni mexnatga tayyorlash imkonkyatlarini ancha kengaytiradi.
Sinfdan tashkari ishda ishtirok etish ixtiyoriy buladi.
Shuning uchun bunday ishga jonboz, tashabbuskor o’quvchilar jalb etiladi. Ular 
faoliyatining mazmuni dars mashgulotlaridagi faoliyat mazmunidan bir oz bog kacha 
buladi. Bu xol O’quv programmasida kuzda tutilganidan murakkabrok vazifalar kuyishga va 
ularni xal etishga imkon beradi. Ixtiyoriylik prinsipi o’quvchilar tashabbuskorligi yo’qorirok 

---

bulishini ta’minlaydi. Shu tufayli sinfdan taikari ish jarayonida mexnat ta’limining asosiy 
vazifalarini bajarish buyicha yaxshi natijalarga erishiladi. 
Sinfdan tashkari ishning mazmuni mexnat ta’limiga doir O’quv programmalari 
bilan kat’iy boglanmaganligi sababli xavfsizlik koidalari no’qtai nazaridan makbul bulgan 
istagan korxonaga ekskursiyalar planlashtirilishi mumkin. Bu ekskursiyalardan maksad 
o’quvchilarni zamonaviy ishlab chikarish asoslari bilan tanishtirishdir. Boshkacha aytganda, 
politexnika ta’limi sinfdan tashkari ishning asosiy maksadi bulib kolishi mumkin.
Sinfdan tashkari ish bunday cheklashlardan xoli. O’quvchilarni yakin atrofdagi 
korxonalarda uchraydigan kasblar bilan tugridan-tugri tanishtirish maksad kilib kuyilishi 
mumkin. Kupchilik O’qituvchilar shunday kiilishadi xam. Bu bilan ular o’quvchilarni yulga 
solib yuborishga muvaffak, buladilar va kasb tanlashda ularga yordam beradilar. Bu ishda 
turli kasb egalari bilan uchrashuvlar uyushtirish, kasbga kizikuvchilar klublarini
tashkil qilish va shu kibi tadbirlar yordam beradi.
Agar mexnat tarbiyasi fakat shiorlarga tayanib tashkil kilinsa, xech kanday 
samara bermaydi. Chakiriklar muayyan ishlar bilan xamoxang bulishi kerak. Yo’qorida 
aytilganlardan kurinib turibdiki, sinfdan tashkari ish ayni shunday ishlardan iboratdir. 
Ularga tarbiyalovchi tus berish lozim. Buning uchun sinfdan tashkari ishning maksadlari 
shunday ifodalanishi kerakki, o’quvchilar uzokni kura olsinlar, ularning texnik tafakkuri 
rivojlanishi, buyum yasay bilishi o’quvchining fakat ularning uzigagina emas, balki 
jamiyatga xam foyda keltirishini, sinfdan tashkari ishda ishtirok etish, kommunistik jamiyat 
kurilishiga shaxsiy xissa kushish uchun yaxshi tayyorgarlik ekanligini tushunib etsinlar 
Bu xolda mexnatning tarbiyalovchi roli pasayadi, albatta. Binobarin, O’qituvchi sosialistik 
musobakaning kanday shakli eng samarali bulishini uylab kurishi va uni sinfdan tashkari 
ishda kullashi zarur. Kitobning «Mexnat ta’limi jarayonida uvchilarni tarbiyalash» bobida 
aytib utilgan boshka tarbiya choralaridan xam - foydalanish mumkin. Fakat ana shundagina 
siifdan tashkari ishda mexnat tarbiyasini zarur darajada amalga oshirish mumkin buladi. 
Yo’qorida aytib utilgan barcha fikrlar mexnat tarbiyasi asosidagi sinfdan tashkari ish 
vazifalarini kuyidagicha ifodalash imkonini beradi: 
1)
mexnat ta’limi davomida o’quvchilar olgan bilim va kunikmalarini
mustaxkamlash, umumlashtirish xamda kengaytirish; 
2)
unumli mexnatga asoslangan ijodiy faoliyatga o’quvchilarni jalb qilish; 
3)
xozirgi zamon ishlab chikarishi asoslari xakidagi tasavvurni kengaytirish; 
4)
kasb tanlashga yaxshilab tayyorlash; 
5) mexnatga kommunistik munosabatni shakllantirish.Mexnat ta’limiga. asoslangan 
sinfdan tashkari ish turli shakllarda amalga oshiriladi. Tugaraklar, ishlab chika rish 
ilgorlari bilan uchrashuvlar uyushtirish va boshka tadbirlar shular jumlasidandir. 
Mexnat tarbiyasiga asoslangan sinfdan tashkari ishning xamma shakllarini shartli 
ravishda uch gruppaga birlashtirish mumkin. 
Birinchi gruppaga tugaraklar kiradi. Tugarak sinfdan tashkari ishning sinalgan shakli 
bulib, maktablarda xar xil predmetlari asosida keng kullaniladi. Ixtisosidan nazar 
tugaraklar ishida umumiylik kupdir. Shuning uchun texnik tugaraklarning raxbarlari 
boshka ixtisosdagi tugaraklar tajribalarini chO’qur urganib, eng yaxshi tomonlarini uz ishida 
kullashlari kerak. Albatta, tugarak ishini mexnat ta’limi asosida olib borish uziga xos 
xususiyatlarga ega bulib, uning metod va shakllariga ma’lum darajada ta’sir 
kursatadi. 

---

Ikkinchi gruppaga ekskursiyalar, lektorinlar, kurgazmalar, ishlab chikarish 
novatorlari bilan buladigan uchrashuvlar va boshka tadbirlarni kiritish mumkin. Ularni 
sinfdan; tashkari ishning ommaviy shakllari deb atash kabul kilingan. 
Xakikatan xam, bu tadbirlar kuplab o’quvchilarni jalb kiladi. Ularning moxiyatan 
afzalligi xam ana shunda. 
Sinfdan tashkari ishlarning mexnat ta’limi asosidagi uchinchi gruppaga o’quvchilarning 
mexnat birlashmalari kiradi. Mexnat birlashmalari nisbatan ancha ilgari paydo bulganiga 
karamasdan, keyingi yillarda ayniksa keng kullanila boshlandi. O’quvchilarning mexnat 
birlashmalari ta’limni unumli mexnat bilan kushib olib borishning samarali shakli sifatida 
mexnatda tarbiyalash, kasb tanlashga yullash, ishlab chikarish asoslari bilan tanishtirish 
va mexnat ga ijodiy munosabatni shakllantirish vositasi sifatida namoyon buldi. 
Sinfdan tashkari ishning xar kaysi gruppasi ustida tuxtalib